Dwa skrajné pòzdrzatczi na naszã przińdnotã pòkazywają abò, że më ju nic nie darwómë robic, abò że ju ni ma co próbòwac robic. Dzysô chcemë sã przëzdrzec jak wëzdrzi całé szpektrum wizjów na przińdnotã i z czegò òne wëchôdają.

Më jesmë rozmajiti, na co mają cësk genë i doswiôdczenia w żëcym. Jedny na swiat wzérają barżi z perspektiwë szansów, drëdżi zagróżbów. I wcale nie je tak, że ny pierszi to są òptimiscë, a drëdżi pesymiscë. To są dwa zortë taksowaniô realnoscë, jaczé dopiérze prowadzą do òptimisticznëch abò pesymisticznëch kònkluzjów. Prosto kòżdi z naju je dzes na skalë, jaczi greńcznyma pąktama je skùpienié na szansach i skùpienié na przeszkòdach. Nôtërno ti, co widzą wicy szansów, mdą barżi òptimistama, a ti co przed òczama mają wizjã tegò, co nama zagrôżô, przińdnosc widzą kòmùdno. Nié wiedno tak równak je, to dô òptimistów i pesymistów, chtërny nima są prosto temù, że nie włączëlë swòjëch mëslowëch procesów i jich nastawienié wëchôdô z założeniô, jaczé przëjimnãlë na zôczątkù, z górë.

Głupi òptimiscë

Zakłôdanié, że nama sã zycher ùdô ùchòwac nasz jãzëk i “nigdë do zgùbë nie przińdą Kaszëbë” to je jedna z nôczãscy pòwtôrzónëch brawãdów. Skądka taczi òptimizm? Baro proszã – przódë nas za kaszëbiznã bilë, a terô ùczą w szkòłach. Prosté! Taczé założenié, zdrzącë na faktë, to je głëpòta. To jakbë wzerac na słuńce, chtërno je na widnikù w môłim òdsłoniãtim òd blónów placu, czej nad nama deszcz padô i ceszëc sã, że dzysô je piãkny dzéń. Chcemë wëzdrzec na fakticzny stón. Co z tegò, że za césarza Wëlema czë za kòmùnë naju nie lëdelë? To dzysô, w czasach prawów miészëznów, më żëjemë, a pòtkanié kògòs, chto ni mô skùńczoné 30 lat i pò kaszëbskù gôdô, to je wiôldżé szczescé. Jô apelëjã do tëch, co gôdają, że je dobrze, że më mómë te prawa i ò nick wicy biôtkòwac nie brëkùjemë: przódë jak nie bëło Facebooka, tej blós familia wiedza, że wa nie jesta richtich w głowach. Dôjta pòkù z tim cëganienim òpiartim na żëczbòwim mëszlenim! Sytuacjô jãzëka i swiądë, jaczi òd jãzëka òdrëwac ni mòże je… jô nie wiém, czë lëchô, fatalnô i beznôdzejnô, ale zycher takô, jakô wëmôgô dzejaniô, a nié klaskaniô! Më jesz mómë wiele do zrobieniô, a òd waju më czëjemë, że nigdë tak dobrze nie bëło, në, tej (w docygnienim) nick ni mùszi robic. Z czegò wëchôdô taczi glëpasy òptimizm? Z jinégò célu. Ti lëdze ni mają za cél ùchòwaniô i rozwiju jãzëka, ni mają kònkretny wizje normalnégò żëcô ze żiw jãzëkã i mòcną swiądą. Òni chcą swòje karenkò zéńdzoné na kònferencjach i promòcjach ksążków, chcą przë kawie lóny z termòsów ze sztraùsama dlô aùtora w rãkach przekònywac sebie nawzôjno jaczi fejn je brzôd jich robòtë. Jistno zwëczajny lëdze, co nie chcą sã mierzëc z faktã dżinieniô najégò nôrodu. Jima to nie robi, kim sã mdą jegò dzecë czëłë, haùbzach, że jak trafi na aktiwistã, tej so z nim miło pògôdô. To je normalné, że ti lëdze tak wzérają, ale nienormalné i niebezpieczné je, czej elitë przëjimają taczi pòzdrzatk i wëcopiwają nasze wòjska, czej na frońce jesz je wòjna.

To je téż pòliticzny problém – aktiwiscë nie chcą przëznac, że je lëchò, bò mùszą dokazac swòjã efektiwnosc. Tedë pòwòłiwają sã na lëczbë, jaczé nic nie wnôszają, bò sã nie przenôszają bùten mùrów szkòłów i jinstitucjów kùlturë.

Głupi pesymiscë

Cenôwa zaczął gramatikã twòrzëc, czej ju jiné słowiańsczé nôrodë to miałë. Zrzeszińcowie ò Wiôldżim Pòmòrzim mòglë zacząc rëchli gadac, cobë nowé, pòlsczé wëszëznë sã mùszałë rechòwac z pòwôżną rësznotą, jaczi nie jidze znikwic. Karno Chëcz mògło pierszą platkã rëchli wëdac, czej subkùlturë bëłë barżi módné, a wicy lëdzy kòl 20-25 lat stôrëch pò kaszëbskù gôdało. Ùstôw ò miészëznach mógł bëc rëchli wprowadzony, czej edukacjô bë pòmôgała domôcémù przekazowi, a nié gò zastãpiwała. Na wszëtkò wiedno bëło za pòzdze. I terô ni mómë jintelektualnëch elitów, lëdze wëbiérają taczé partie, co są procëm nama… wszëtkò, co kaszëbsczé, to złé. Taczé przekònanié mô dzél aktiwistów i wiedno jak sã jich czëtô, to sã mô wrażenié, że to są jintelektualiscë, jaczi analizëją i trafno òceniwają sytuacjã, bò jich môg je wikszi jak nasz. A to je głëpòta. To, że òni mają òdkrëté, że lëdze są głupi i zgniłi to je wiôlgô rzecz? To doch kòżdi widzy. W czasach jinternetu, dze kòżdi mòże letkò kritikòwac, zaczinô panowac przekònanié, że czim mądrzészi chtos je, tim wicy lëchich rzeczów widzy, a głupi lëdze mają nôdzejã na co dobrégò. Tak richtich równak no założenié samò ze sebie stôwiô jegò aùtorów w pòzycji głupëch. To téż je dzywné, że òni tak bez sromòtë piszą ò tim, co je lëchò. Kò jak cos nie jidze tak jak mô, tej nasz òbòwiązk to je to ùprawic, a nié scwierdzëc, że to je skażoné. Założenié pesymistów sã òpiérô na mëszlenim, że mô bëc dobrze i kùńc. Timczasã më ni mómë żódnégò prawa do tegò, żebë wszëtkò w żëcym nôrodu szło wedle założeniów. Prosto nicht nama tegò prawa nie dôł. Jeżlë chòc dzél wiôldżich planów w tim swiece sã ùdô realizowac, to i tak je wiele, z tim sã mùszi pògòdzëc, a nié ùkładac so w głowie jidealny swiat, w jaczim na wszëtczich fligerplacach na swiece kòmùnikatë są pò kaszëbskù czëtóné. Tuwò mùszi pamiãtac, że jô gôdóm ò tëch, co czerëją kritikã i kwestionowanié dlô sami zasadë. Kònsztruktiwnô kritika je nama pòtrzébnô.

Mądri niebòrôcë prakticë

Pòmidzë tima pòstawama stoją ti, co z dwùch strón dostôwają. Prakticë, co bierzą na swój krzebt czãżôr bùtnowëch procëmnosców, a jesz mają dokłôdóné òd swòjëch òptimistów i pesymistów. Ti pierszi òdcygają òd aktiwnoscë, bò “za czim mieszac, za czim kómbinowac, jak je dobrze, a mòże bëc gòrzi, jak za wiele mdzemë chcelë”. Pesymiscë to grëpa, jakô mô wizjã tegò, co bë miało bëc i mają dzywné wrażenié, że prakticë mdą to realizowelë i przëjimelë kòżdą kritikã. Nié, prakticë mdą robilë swòje, a jeżlë chtos mô jiną ùdbã, tej niech sóm jã realizëje. Dobrze, jak prakticë zaczinają òd kalkùlacje szansów i zagróżbów. Zadanié przenieseniô sã ze sytuacje A do sytuaje B wëmôgô pòznaniô drodżi i wszëtczégò co pòde drogą sã pòjawi. Jak ju to mómë zrobioné, tej je nót pamiãtac, że samò pòznanié drodżi nie sygnie. Terô mùszi nią jic i zakładac, że szanse i przeszkòdë, a téż sama droga sã mòże zmienic. Ale praktik w sztótach zwątpieniô mùszi wiedzec jedno: òn jidze, a to ju je wicy jak klaskanié òptimistów i stãkanié pesymistów.

Z czegò to wëchôdô?

Jô wiedno béł czekawi, jak to je mòżlëwé, że są aktiwiscë co przekònywają, że wszelejakô kritika je nieùzasadnionô, bò “jesz nigdë nie bëło tak dobrze jak terô”. Mają òni jaż tak môłi jintelektualny pòtencjał, że nie rozmieją widzec òbserwòwalnëch faktów i jich prosto òpisac? Tu nie jidze ò głëpòtã, le ò różnicã célów. Dlô nich òdroda, żëcé jãzëka to je metafòra, jaką òni brëkùją w swòji dzejalnoscë. Temù jak dlô kògòs te słowa òznôczają stón, do jaczégò prakticznyma métlama chce doprowadzëc, tej òn ni mòże wespółrobic z nyma głupima òptimistama.
Skądka sã bierze pesymisticzné przekònanié ò bezcwëkù wszelejaczich jinicjatiwów? Òd prakticzny stronë to ni mô ùzasadnieniô. To nôlepi wëklarowac tak: chtos mô plan zrobic 10 kroków, zrobi le 2. Stojący z bòkù kritikańt wëpòmni mù 8 niezrobionëch kroków, le to nie zmieniwô faktu, że nen praktik je ò 2 kroczi dali jak kritikańt. Tedë kòżdi logiczny człowiek bë ni miôł nôleżëc do tegò drëdżégò karna. Żebë ten fenomén zrozmiec, to je nót barżi wlezc w ego człowieka, a nié w jegò prakticzné rozrzeszenia. Człowiek, chtëren kritikùje, aùtomaticzno stôwiô sebie w pòzycji wëższi jak nen, co je kritice pòddóny, nawet jeżlë to z fakticznym stanã nie je zgódné. Do tegò w kritikòwanim nie dô sã nick spieprzëc, a w kònkretny robòce ju jo. Tedë pesymiscë kritikańcë nigdë ni mùszą sã miónkòwac z pòczëcym, że cos jima nie wëszło. To je kąsk jak z lëdzama, co wiele lat robòtë ni mają. Jak ju mù pòdsëniesz ùgôdënk pòd nos, tej òn mdze wëmiszlôł, że priwatno nie jidze, bò kradną, państwòwò nié, bò tam nic nie robią, firmë nie założi, bò to wiele papiórów i nôlepi nic nie robic. Tej mòże chòc na czôrno niech dorobi? Nié, bò noga bòli, w krzebce strzélô, nokc sã naderwôł. Doch kòżdô sytuacjô mdze lepszô jak ta, jaką òn mô terô, le òn i tak przë ni òstôwô. Czemù? Bò to je pòzycjô, z jaczi mòże narzékac na wszëtkò wkół, a nigdë nie mdze mùszôł stanąc przed szpéglã i rzec, że nie je w czims dobri.

Tim barżi chcemë achtnąc herojizm prostëch aktiwistów praktików, co miast spamòwac Facebooczi swòjima pesymistnyma wizjama abò ùdawac że wszëtkò je w pòrządkù, robią dzéń w dzéń prosté rzeczë. Miéjmë w ùwôżanim jich dzyrskòsc, chòcbë na planowóné 10 kroków robilë 1. To ò jeden wicy jak ti co jima je baro dobrze abò beznôdzejno lëchò.