Nasze czasë to je cząd radzeniô so z biédą, niesprawiedlëwòscą, samòtnoscą, agresją, nawetka rodą, chtërna nie je taką stolëmną mòcą naprocëm môłégò człowieka jak jesz niedôwno. Nie je to dzywné, że w czasach, czej më so ùradzëlë wnet z wszëtczim, më mómë taczi wiôldżi problém ze samim sobą?
Wedle wszelejaczich piramidów szczescô i jinëch wzorów na to, cobë bëc w żëcym rôd, më mómë zrealizowóné wszëtkò, co je nót. Fizjologiczné brëkòwnotë zjisconé. Materialné to ju nie je tôkel. Ten, co cwierdzy, że më mùszimë z biédą biôtkòwac, niech rzecze, czemù dzysô nôczãstszą chòroscą strzód nôbiédniészich je patologicznô nadwôga? Nôgòrzi radzący so lëdze dostôwają pòmòc wikszą jak na samò wegetowanié. Blëskòsc drëdżich lëdzy je załatwionô – dzãka algòritmóm jinternet sóm nama wëszukô lëdzy, co mają szlachùjącé zajinteresowania, pòzdrzatk i wëzdrzą tak jak më bë chcelë. Kùlturalnëch bédënków je tak wiele, że jich ùtwórcowie mùszą biôtkòwac ò òdbiércã, chtëren i tak nick nie płacy za przistãp do realizacje tëch pòtrzebów. Kùreszce dëchòwé sprawë mòżemë rozrzeszëc tak letkò jak letkò sã wëcygô rãkã za wôrama w supermarkece. Teòreticzno më jesmë na szpëcu szczescégò, w raju na zemi. Tedë skądka na swiece samòbójstwa, samòtnosc, depresjô, frustracjô, alienacjô, za czimż to tëli lëdzy szukô i ni mòże nalezc? Czemù człowiek, co mô wszëtkò, czëje, że jegò żëcé nie wëzdrzi tak jak bë miało?
Òdpòwiesc je prostô. Më ni mómë w żëcym célu. Wez so wëòbrazë, że grajesz w kòmpùtrową grã, w jaczi twòja pòstacjô zbiérô do ekwipùnkù barń, amùletë ëtd. Czemù të jes rôd, że òne zbòkadniwają zbiér zachów? Bò òne sã przëdadzą. A do cze? Do zabicô kògòs, wlézeniô dzes, òdkrëcô nowégò dzéla swiata. A czemù to cebie je pòtrzébné? Żebë dobëc. Nicht bë ni miôł ùcechë ze zbiéraniô rzeczów jakbë to nie pòmôgało w jaczis sprawie. Tak samò, czej gromadzenié dobrów (nié le materialnëch ale téż np. zdrowòtnëch – biôtkòwaniô ò pasowną figùrã, masã, ëtd.) nie prowadzy do jaczégòs célu, tej nie dôwô nama ti ùcechë, jaką dôwô trzaskanié levelów w grze.
To je banalné, le jak sã głãbi temù przëzdrzec, tej to mòże dac czekawé wniosczi. Cél to nie kònieczno je dobëcé szpëcu w Himajalach czë dostanié pùcharu w jaczims spòrce. Nierôz ten cél to nie je jedno wëdarzenié pòprzédzoné czãżką robòtą, le barżi stón – np. zarôbianié kònkretny wielënë pieńdzy abò mieszkanié w placu, jaczi sã lubi. To równak mùszi bëc cos wicy, cos co nigdë nie mdze do kùńca zrealizowóné. Dobëcé szpëcu i szukanié za wëższim, dokłôdanié do kòlekcje pòsobnëch pùcharów, ùpiãksziwanié ju piãknégò ògrodu. Jinaczi gôdającë – człowiek zjiscony to taczi, co mô stałi cél i nie schôdô ze swòji drodżi do niegò. Jak je na drodze do célu, tej znaczi, że nie je pòbłądzony, je na tim placu, dze mô prawie bëc. A jak je na tim placu, dze mô bëc, tej cerpienié, tôkle, złi lëdze nie są straszny i nie bùdëją w człowiekù pòczëcô bëcô w lëchim placu. Òn je w dobrim placu, bò je w drodze do célu, a biôtka z przeszkòdama mô cwëk, bò tim cwëkã je cél. Ni ma sztótu w jaczim ta drãgòsc rodzy pitanié: docz jô to wszëtkò robiã? Bò òn wié, czemù. W swiece zwierzãtów je jistno – wôłk sã nie pitô, czemù jidze z przódkù, z tëłu, czë na westrzódkù gromadë – òn znaje swój plac zanôléżny òd wiekù, płcë i mòcë. Mrówka sã nie pitô, czemù òna je prawie tu i robi prawie to. To nie je zôchãcba do pòddôwaniô sã swòjim ògreńczenióm – procëmno! Jidze ò taczé pòczerowanié swòjim żëcym, żebë òd zôczątkù do kùńca wiedzec – czemù. Wiedzec, że sã je na swòjim placu.
Jeżlë më mómë wszëtkò – materialné dobra, żëcznëch lëdzy, sprawiedlëwòsc w spòlëznie, mòżlëwòtã rozwiju kùlturë i dëchòwòscë, tej jedurné, czegò nama je nót, to cél w żëcym. To sã wëdôwô bëc baro prosté, taczé pòcygniãcé za klëczkã dwiérzów do szczescô, doch jo? Tak nie je. Przédny przekôz najëch czasów głosy “wez robi to co chcesz, czedë chcesz, jak chcesz, z kògùm chcesz”. Jô tuwò nie chcã meditowac, czë ten przekôz zrodzył sã spòntaniczno, czë stoji za tim jakôs wiôlgô propagańdowô mòc – fakt je taczi, że ten przekôz jistnieje. Jaczé są jegò kònsekwencje? Taczé, że lëdze z nëch prawów kòrzëstają. Mògą bëc kim chcą i to je dlô nich normalné. Z niczim równak sã mòcno nie ùtożsamiwają, bò wszëtkò je wzglãdné, w kòżdim sztërkù mògą zmienic swòje nastawienié, jak znudzony król mòże kôzac mieniac błazna w balowi zalë. To równak prowadzy do swiądë, że człowiek nie je pòtrzébny. Jak nigdze nie darwô nôleżec, nick nie darwô robic, òn leno mòże, nié – mùszi… tej to znaczi, że gò nigdze nie brëkùją. Że czejbë gò nie bëło, tej za wiele sã nie zmieni.
To, jak chùtkò ten smùtny beszit wbije sã w sërce człowieka, zanôlégô m. jin. òd jegò jinteligencje (w tim przëtrôfkù błogòsławiony ti, co ji ni mają, bò òni sã dali ceszëc bądą), strzodowiszcza, pòzdrzatkù na żëcé i jinëch. Të nie jes pòtrzébny/-ô. Të ni mùszisz realizowac swòji rolë chłopa i òjca, białczi i matczi, nôleżnika spòlëznë w produkcyjnym wiekù, sztudérë, robòtnika, parafiana – wszëtkò mòżesz miec, czej chcesz i wëwalëc, czej cë co jinégò zajinteresëje. Nicht cebie nie brëkùje w niżódny z tëch rolów. Na zôczątkù to je baro òptimistné, le pózni człowiek sã czëje jak knôp co zlôzł z bòjiszcza na pôłnié, a kómple nawet tegò nie zmerkelë.
Za wiele më dzysô mómë lëdzy, co bez célu żëją. Wstôjanié do robòtë je czãżczé, nôczãższé je wstôjanié do robòtë, co do chtërny të nie wiész, docz tam jidzesz. Më sã dzysô tak òddalëlë òd nôtërnëch robòtów przë produkcje tegò, co je pòtrzébné do żëcô, że wëpłata sã wëdôwô bëc rekòmpensatą za felënk cwëkù dlô kòrpòszurów, chtërny wiedzą, że jakbë na swòjëch laptopach miast robic to, to w LoLa grelë, tej to bë nie przesënãło niżódnëch słupków w bilansach firmë. Prawie, kòmpùtrowé grë! Na krótczi czas òne są w sztãdze zaspòkòjic pòtrzebã célu. Tam doch jidze ò cos kònkretnégò i mùsk sã dôwô òcëganic nôdgrodą. Nôlepszi mòrdôrz mòtiwacje. Mùsk òdhôcził, że cos dobéł, bò sã wëższi level naknypsôł. Terô fajrańt, mòżemë òdpòcząc. Wëbùdzenié z tegò stanu je czãżczé, bò sã òkazywô, że w żëcym nie je tak ejnfach jak w grze.
W żëcym mùszi bëc cél. Człowiek mùszi wiedzec, że jegò robòta òstawi swiat përzinkã lepszim. Tedë dopiérze mùsk przestónie sã mãczëc. To znaczi nie przestónie wëmagac realizacje celów, ale dô do zrozmieniô, że më jesmë na tim placu, dze mómë bëc, ni mómë zabłądzoné.
W tim kònteksce chcemë sã przëzdrzec jak më czerëjemë kòmùnikatë do lëdzy, jaczich më chcemë przëcygnąc do nôrodny sprawë. Nie je to tak, że më do sztudérowaniô wôżnëch z ti perspektiwë czerënków, pisaniô dokazów, dzejaniô w jinternece, twòrzeniô, kùreszce gôdaniô w najim jãzëkù rôczimë przez òbietnicã dobri zabawë? Jô wiém, że to sã wëdôwô bëc skùteczniészé, jak wzéwanié do czãżczi robòtë, jô wiém, że më ni mòżemë òd zôczątkù òdstrasziwac, jô wiém, że kòżdi z naju lubi dobrą zabawã. To je równak wôrt pòmëslëc, czë czasã to, za czim młodi lëdze szukają, to nie je mòżlëwòta służbë i ùprôwianiô swiata? Ni ma co sã òszëkiwac – më nie jesmë niżódną kònkùrencją dlô parków rozriwczi, masowëch rozegracjów, czë lolkòńteńtu całégò jinternetu. To nie znaczi, że më ni mómë w tim rëmie biôtkòwac – to je baro wôżné, cobë tam bëc. Mùszimë równak pamiãtac, że jak ju dobądzemë czile sekùńdów ùwôdżi młodégò człowieka, tej niglë mù przińdze do głowë naju wëknypsac ze swòjégò żëcô, òn mùszi ùzdrzec kòl naju cos, co sã swiécy barżi jak nôlepszé zabiéracze czasu. Mùszi ùzdrzec, że je pòtrzébny. Mëszlisz të, że w czasach, czej mù pòwiôdają, że to je wszëtkò równo, czë òn tu je czë nié, to nie trafi do jegò sërca?
Blocking road traffic in Aberystwyth, 1963
![Jak pjisac ve klasicznim variance? [Klawiatura do pobrania]](https://pismiono.com/wordpress/wp-content/uploads/2018/07/vejlejo-kaszebe-kortka.jpg)
Kartka okolicznościowa v klasicznim variance firmy Vejle jo
Fragment książki Môłi princ, tłum. Macéj Banjdur (2018)
fot. Redakcëjô, Zjazd Kaszubów 2018