Archiwum kategorii: Wszëtczi artikle

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Z familią nôlepi w ksążkach? – Adamòwa Prostownica

Dodaj komentarz

Familijné swiãta – z jinternetowëch òbrôzków jô widzã, że to je straszny czas, czej më mùszimë ùdawac, że sã kòchómë, sztresowac sã pòtkaniama z wùjama z jiny pòliticzny òpcje i nieszczerze so żëczëc tegò, co dobré. Je z nama tak lëchò? I mòże më – nôrodny i niénôrodny dzejarze téż jesmë taką familią, z jaką dobrze wëzdrzimë le na òdjimkach abò lepi – w pòprojektowëch pùblikacjach?

Czej jô widzã lëdzy, co przed Gòdama stãkają, że przed nama cząd nieszczerëch gôdków, larwów nakłôdaniô, sztresu zrzeszonégò z wëmùszonyma pòtkaniama, to mògã le żałowac tëch niebòrôków. Mòja familiô téż nie wëzdrzi jak z reklamë margarinë, le jô bë w żëcym nie pòmëszlôł, że pòtkanié z nią to je jaczi niechcóny òbrzészk. A mòże prawie temù, że më nie wëzdrzimë jak zerialowô rodzëzna i nawet nie próbùjemë bëc. Rozmajice biwô, le më sã razã trzimiemë i nawet jak chtos sã z tegò wëkrësziwô, tej je traktowóny ze żëcznoscą, jakô sã kòżdémù człowiekòwi słëchô. Taczi niedoskònałi familie jô kòżdémù żëczã!

Jistno je z krewnyma na wiesołach. To dô rozmajité tegò zortu rozegracje. Na jednëch widzymë ùsmióną grëpã lëdzy, co sã sobą ceszą. Na drëdżich Młodô Pôra so wëmëszliwô Amercan Wedding, biôłą tonacjã, pòwôżną mùzykã i pilëją, cobë nick nie zabùrzëło fòrmë. I tedë lëdze mają stracha sã ùsmiechnąc, bò jak to mdze na zdjãcach wëzdrzało? Młodô Panna je tak zajisconô tim, cobë kwiatë nie òpadłë, że nie ceszi sã z tegò, że długò niewidzonô półsostra sadła kòle kawaléra i klôr widzec, że òna sã szëkùje do złapaniô sztraùsa na òczepinach. Taczégò pòdchôdaniô jô nikòmù nie żëczã.

Jaką familią jesmë më – jãzëkòwi i nôrodny aktiwiscë? Jak kòżdô – pòdzeloną, z czôrnyma òwcama, pò rozmajitëch przeżëcach, pòrenioną, le taką, co jidze do przódkù. Nié ò tim jô równak chcã gadac. Gòdë to je dobri czas, cobë sã przërównac, czë më chcemë ùchòwac sztiwną fòrmã, w jaczi ni ma placu na spòntanicznosc i wseczëca czë jesmë grëpą dejowò krewnëch lëdzy, co sã dobrze ze sobą czëją i są żëczny nawet czej cos, jak to we familii, nie wëchôdô.

Jô móm czile spòminków z taczich “familijnëch pòtkaniów”. Rôz, czej bëła gôdka ò projektach, jaczé je nót zrealizowac i zdrojach finansowaniô, chtos rzekł, że më mùszimë sã wicy pòtikac, gadac, bëc ze sobą, lepi sã pòznac, zajinteresowania rozwijac, w planszówczi grac… mie zasztopało. Në jo! To mô cwëk! Wiész Të jak òdpòwiedzelë jiny ùczãstnicë zéńdzeniô? Rzeklë, że to je baro dobrô ùdba i to mùszi napisac projecht na cykel pòtkaniów! Serio?! To mòże chcemë napisac wniosk ò ùdëtkòwienié jidzeniô na piwò? Më mùszimë wëlezc bùten rubrików, tegò nieszczerégò pòtikaniô w karnie, w jaczim sã lëchò czëjemë, a zacząc bëc familią, co sã ceszi na swiãta – mòżlëwòtã pòtkaniô i spãdzeniô czasu. Czemù to je wôżné? Bò tedë më jesmë żëwim òrganyzmã, nié zamkłim karnã do realizowaniô prostëch zadaniów. Dzãka temù më jesmë w sztãdze nie marnowac leżnosców, chtërnëch më z dotacyjnégò rozwarkù nie widzymë. Te leżnoscë są wkół. To są lëdze, jaczi chcą do naju dołãczëc, nawet czej sã nie znają na ti robòce. A mòże mają jiné taleńtë, jaczich nigdë sã nie òdkrëje, bò w latosym rozdanim ni ma na nie pieńdzy?

Drëgô sytuacjô to rozmòwa pò szpëtôklu, jaczi më wëstôwielë. Më bëlë zwëczajno médëch tim dokazã, próbama, témą, nama bëło nót sã pòtkac przë czim smacznym i wëluzowac. Nie dało sã. Za wiele projektów, jaczé je trzeba napisac dzysô, bò nama leżnosc na wëjôzd, kònferencjã i wëstôwk ùceknie. I tak më tegò pilëjemë, że nama ùcékô szansa na przetrawienié jednégò wątkù, pògôdanié ò nim, pòznanié drëdżégò człowieka. Za to bëlno znajemë òperacyjné programë samòrządów, rządu i Eùropejsczi Ùnie. Co z tegò, jak më nie rozmiejemë wińc bùten tegò wszëtczégò. Chtos, chto ni mô do tegò głowë, jak sã mô z drëdżima aktiwistama pòtkac, sã czëje jak przed rozmòwą przë gòdowim stole ò pòlitice z wùją, jaczémù i tak nie wëklarëjesz, a żëczbë złożëc mùszisz.

Rodzëznë brëkùją rituałów, swiãtów, jaczé brzątwią lëdzy wkół stołu. Jinaczi wszëtkò sã sëpie. Tak je w kòżdi kùlturze, że plac do jedzeniô je tim, co trzimie tradicjã – w kòżdim jednym plemieniu i nôrodze. Do tegò je nót datów, jaczé są klôr, kòżdi je znaje i sã do nich dopasowiwô. Jistno më brëkùjemë tëch “swiãtów” – projektów, bò bez nich nic nie pùdze do przódkù. Trzeba równak téż negò “stołu” – placu do zwëczajny lëdzczi łączbë, cobë më w drodze wprzódk czasã nie mijelë naszich célów i widzelë, co w naszim dzejanim je wôżné. Tegò jô żëczã Wajim familióm, a téż naji pòspólny, kaszëbsczi rodzëznie.

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Gwiôzdor (Gwizdor) i Gwiôzdka (Panëszka) – krótkò ë na témã

Dodaj komentarz

Lëdzkô ò nich ùdba je rozmajitô ë ten, chto gôdô, mô prosto. Kò nicht nie je krziw co do naszëch czasów, tak malo òstalo z wiédzë ò nich. Jistno jak jãzëk w latach 70. XX stalata, tacëc sã zaczãna òpòwiedniô ò tëch dwòje. Gwizdor (Gwiôzdor) i Gwiôzdka (Panëszka) są dzysôdnia ju wnetka nieznôny w Kaszëbsce, a bënômi sã stalë pòmiónã sebie samëch w swiece òpanowónym przez Mikòłôja (Nikòłôja) – negò zlégò dëcha w czerzwionym òbleczenim biegającégò.

Jô ju òd cziles lat próbùjã dóńc do prôwdë ò nëch dwòje. Żebë pòznac lepi, co lëdze wiedzą ò Gwiôzdorze, w 2015 r. przërëchtowalë më z Kaszëbską Jednotą w Radiu Kaszëbë cykel aùdicjów, jaczé mialë dac slëchińcóm szansã na pòdzelenié sã jich przeżëcama z tą pòstacëją zrzeszonyma. Prôwda je takô, że to za wiôldżégò brzadu nie dalo. Nie tak dôwno, móże w nowembrze abò na pòczątkù gòdnika 2018 r., ò wspòminczi ò Gwiôzdorze prosa na Fejsbókù gazétniczka Radia Gduńsk Tatiana Slowi, le tą razą téż to nie przënioslo nick nowégò ë naszi wiédzë ò kaszëbsczich gòdowëch zwëkach nie pòszërzëlo.

Dzysdniowé gwiôzdczi – panëszczi – gwiżdże z Kòsowa (kartësczi kréz)

Do Gód nie òstalo wiele czasë. Jô jakno szkólny w Naji Szkòle we Wejrowie, móm ùczniom, jich starszim ë na òstatkù téż jinym szkólnym, wëklarowac, chto to są nen Gwiôzdor, na Gwiôzdka ë ne gwiôzdczi, gwiżdże a panëszczi. Kò to móże w glowã zôńc òd taczi bókadoscë ë krëjamnotë, a më doch (òsoblëwie dzecë) w dzysészim swiece chcemë miec wszëtkò w òrnungù! Sedzã tej ë kómbinëjã. Hewò co z tegò kómbinowaniégò mie wëchôdô:

  1. Gwiôzdor przëchôdô we Wilëją Gód. Wëzdrzi òn rozmajice: czasã mô òbleklé kòżëch przewrócony, czasã mòdrą kòszlã, jiną razą mantel slomiany. Na glowie nosy fùtrewą mùcã abò klobùk, abò kòrónã ùplotlą ze slomë, jakô sã zwie kôpa ë przëpòminô kòszkã. Twôrz Gwiôzdor mô zaslonioną larwą a w rãcë trzimô kòrbôcz abò rózgã. Mô òn ze sobą miech z darënkama (czedësz to bëlë drzewiané zabôwczi, òrzechi, kùszczi, szlejfczi) dlô grzécznëch dzôtk, co pôcérz mògą, ë rózgã / kòrbôcz dlô nielusëch, co przez cali rok rôkùją ë pôcerza ni mògą.
  2. Gwiôzdor mô wiele mión: Gwizdór, Gwiżdż, Gwiszcz, Stôri Józef, le wiedno je to prowadnik Gwiôzdczi (gwiôzdków, gwiżdżów, gwizdarzów, gwiôzdorów), jaczi pierszi wchôdô w chëcze ë sã domôcëch pito: „Chceta wa (Panią) Gwiôzdkã widzec?”
  3. Gwiôzdor glosno gwiżdże abò zwòni zwónkã, czasã klëkòce klëkòtką.
  4. Pani Gwiôzdka (prowadzonô przez Gwiôzdora razã z jinyma pòstacëjama z gwiôzdków) téż môlama rozdôwa darënczi we Wileją Gód. Tak bëlo w òkòlim Gduńska, Kartuz, na Òksëwsczi Kãpie ë na Hélsczim Póllądze. Bëla òna òbleklô na biôlo ë kòl rëbôków gãbã miala przëkrëtą jadrã. Wedle stôrëch lëdzy Gwiôzdka bëla z Gduńska, bò tam òna mògla w krómach dostac ne zachë na darënczi.
  5. Pani Gwiôzdka na nordze ë nordowim-zôpôdze zwala sã Panëszką. Wedle mie to sã stądka wzãno, że tam na nordze bëlo czedësz wiele panów (wicy jak dze jindze na Kaszëbach), a panëszka to je córka abò bialka pana. Prawie dlôte òna téż mògla darënczi przënaszac, bò bëlo jã nó to stac.

Na zakùńczenié jô wszëtczim żëczã, cobë latos na pitanié: „Cëż cë Gwiôzdór przëniós? / Cëż cë Pani Gwiôzdka – Panëszka – przëniosla? ”, Wa mòglë pòwiedzec: „Wszelenijaczégò skòpicą miech!”

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Stôri Kaszëbi – Adamòwa Prostownica

1 komentarz

Të gôdôsz jak stôri Kaszëba – nôlepszi kòmplemeńt i scwierdzenié, że nasza gôdka nie je wëkòszlawionô cëzą nalecëzną i sztëcznyma fòrmama. Kaszëbsczi jãzëk pòstarziwô człowieka. A to lëchò w czasach kùltu młodoscë.

Nié do kùńca równak na glorifikacjô stôrëch je lëchô. Tak je w kòżdi nôtërny kùlturze, dopiérze masowô kùltura wprowôdzô ùcék òd staroscë. To sélanié seniorów w place, dze na nich nie je nót wzerac, nieczerowanié sã za jich słowama, kùreszce òdmłodniwanié sã nawet czej to ju leno smiészi – to je òbrôz dëchòwi i kùlturowi pùstczi. Mie baro ceszi, że w kaszëbsczim jãzëkù jak chcemë gadac ò stôrëch lëdzach, tej bez gãstoleniô pòwiôdómë “stôri lëdze”. Pòlôszë szukają eùfemizmów “osoby starsze”. Starszé jak chto? Czemù taczi mëtel wërażiwaniô? Prosto to sã nie słëchô gadac “stary”, bò to mòże òbrazëc. Temù téż w pòlsczi kòlãdze “Józef stary” zamienilë na “święty”, żebë mù nie bëło przikro i cobë nicht gò nie parłãcził z prostatą, parkinsonã i wiecznym stãkanim, że “przódë to bëło”. A më jak gôdómë “stôri”, tej nie òbrôżómë, bò stôri to prosto stôri człowiek i tëli. Jak gôdómë ò kims, że mô bruné abò mòdré òczë, tej nie òbrôżómë, le fakt scwierdzywómë. Jistno z wiekã.

W mòji kritice tedë nie jidze ò gôdanié, że mómë ùdawac wieczno młodëch, prosto je nót scwierdzëc, że nasza kùltura je ùtożsamiwónô ze staroscą i to je pòwôżny tôkel. Kùli razë më czëjemë w òdniesenim do młodëch “ten je jak stôri Kaszëba”? To wiedno znaczi “òn je richtich, nôtërny”. Zadanié dlô wëòbraznie: jaczé òbrazë sã pòjôwiają w głowie przë słowie “Kaszëbka”? Tak jak w jednym z rëchlészich felietonów bëło rzekłé – farwné òbleczenié, a do tegò to je gwës takô stôrô białka, co robi chléb ze szmùltã i kòżdémù kôże jesc. Kaszëba? Sëwi, z wiôldżim kózrã, nie ògarinô technologiów i gôdô, że przódë bëło lepi. Òni nie za baro cos mògą zrobic, mògą nôwëżi pòwiadac, spòminac, równak czãżkò, żebë jich robòta mia cos wniesc.

Nasza kùltura w taczim mëszlenim mô dwa wektorë. Jeden skansenowi – “ti stôri tim młodim”. Gôdómë ò kùlturze, le ji nie twòrzimë. Rekònsztruùjemë cos, co sã nie òdnôszô do naji sytuacje i mô charaktér le jinfòrmacyjny. Takô kùltura nie bùdzy, nie pòdskacô, le pòwiksziwô wiédzã. Drëdżi wektor to “ti ùtwórcowie tim stôrim”. To nôlepi òbrazëje rozmòwa z klijeńtką, jaką jô miôł na témã wëstãpù dzes na pôłnim. Òna rzekła “më ju na tim festinie mómë skòpicą atrakcjów dlô młodëch, tej chcemë wasz kabaret, tak co stôri lëdze téż mdą mielë co dlô se”. Më w niżódnym placu nie napiselë, że nasze szpòrtë trôfiają barżi do emeritów. Propòrcjô midzë granim na òsmënôstkach i dniach seniora to 4:1 dlô gebùrstagów tëch wchôdającëch w ùstné żëcé. Gwës, më rôd wëstąpimë do lëdzy, co mają wnet 3 razë tëli lat co më, le to nie je nasza szpecjalizacjô. Skądka mëszlenié, że më jesmë atrakcją dlô stôrëch? Jo, to, że grajemë pò kaszëbskù! I nick nie dôwô to, że naje szpòrtë sã òdnôszają do swiata lëdzy w przëdzélu 25-35 lat stôrëch, òbserwacyjny hùmòr wëstãpiwô czãscy jak pòwiôstczi z pùeńtama, a na spòlëznowëch pórtalach jesma w łączbie colemało z lëdzama młodszima jak ma.

Jak jô przëzéróm w mediach wëpòwiescë młodëch, co są òbjimniãti kaszëbską edukacją, tej widzã, że baro czãsto òni jakno przëczinã ùczbë swòji mòwë pòdôwają chãc gôdaniô z ópama. To je baro szlachetné, le pòkazywô téż, że sóm jãzëk dlô nich nie je wôżny. Jô z ùwôżaniô dlô ópów i òglowò przódków gôdóm w jich i mòjim jãzëkù, a nié “sã ùczã jich jãzëka”. Mie sã wëdôwô, że taczé nastawienié je pòzytiwniészé.

Do czegò taczé mëszlenié prowadzy? Zycher do tegò, że młodi lëdze nie wchôdają w tã témã – merkają, że òna nie je dlô nich, tej co sã bądą pchelë? Je téż jesz jeden efekt, ò jaczim më mùszimë wiedzec. Cobë to zrozmiec, më mùszimë wiedzec, jak nasz mùsk reagùje na młodosc i starosc.

Starosc dzysô sã parłãczi jednoznaczno negatiwno w pòpkùlturze. Głãbòk w naju równak sedzy ùwôżanié do mądroscë, doswiôdczeniô i achtnienié stôrëch lëdzy przez swiądã, że më téż czedës mdzemë w jich sytuacje. Pòkazywómë téż jich żëcé jakno wzór – za jich czasów lëdze sã kòchelë całé żëcé, relacje z drëchama nimò kòmùnikacjowëch ògreńczeniów bëłë głãbszé jak w czasach wirtualny łączbë, materialno gòrszô sytuacjô nie wadzëła we wikszi redoscë. Wszëtkò bëło prôwdzëwszé i głãbszé. Pòdswiądno më chcemë tim namiknąc, bò sami nie wiémë so radë z najim żëcym. To je ùproszczony òbrôz, le jô gôdóm ò tim, co nama w głowie sedzy, a nié ò złożonëch realiach. Starosc to je wiédza, le téż słabòsc. Mómë ji stracha, bò më nie mdzemë samòstójny, zmianë przestóną bëc naszą zasłëgą, a zaczną bëc czims, co przechôdô òkòma naju. Wikszô wiédza dô nama òbrôz wszëtczich lëchich decyzjów, le tedë bądze za pòzdze, cobë to ùprawic.

Młodosc to czas, jaczi pòzwòliwô na fele. Młodi ni mô pòczëcô sromòtë tak wiôldżégò, cobë gò miało hamòwac przed eksperimeńtowanim. Nimò môłi wiédzë wërôbiô so wërazny pòzdrzatk i chce gò narzucëc całémù swiatu. Je barżi nastawionô bùten jak bënë – lżi ji je biôtkòwac ò òczëszczenié planétë z CO2 jak òpòrządzenié swòji jizbë. Głëpasô, smiésznô, pózni më sã ji sromómë – le bez mòcë młodoscë swiat bë nigdze nie zaszedł!

W taczim rozmienim nëch procëmległëch biegùnów stôwianié naji juwernotë pò stronie stôrëch dôwô pòczëcé nôtërnoscë i głãbie, le równoczasno nie stôwiô na zmieniwanié swiata. Kaszëbstwò je tedë bënowé i nie je nót, a nawet sã nie słëchô za baro z nim òbnaszac. Ni mòże téż bëc za wërazné. W pòliticznëch decyzjach (w taczim rozmienim òpisywóny sytuacje) më mómë bëc Pòlôchama, nôlepi z zéwiszczama napisónyma na kòszulkach, a nasza nôrodnô swiąda je zagłëszonô. Nié temù, że je gòrszô, prosto òna ni mòże nic zmienic.

Òdmłodzenié naji nôrodny swiądë dô dwa efektë – pò pierszé, co je logiczné, wicy młodëch mdze sã z tim ùtożsamiwało. Stôrëch lëdzy më mómë ùważac, słëchac jich radów, ale nie nëkac jich do robòtë, czej sami jakno młodi sedzymë w môlu! Drëgô rzecz, jaką przëniese wzéranié na nas w kategòriach młodoscë, je danié naszi rësznoce mòżlëwòtë spòlëznowégò cëskù, mòcë, z jaką mùszi sã liczëc, bò nié le mądrosc przez naju przemôwiô, le téż determinacjô, cobë ta mądrosc sã rozkòscérza. Czas sã wëlékarzëc z nôrodny gerontofilie!
Jak to zrobic? Kò jaczi złoti radë jô ni móm, jô le jem zycher, co to mùszi wiele sprawów na rãbë wëwrócëc.

Tôkel z młodima je taczi, że ti, co w kaszëbiznã wchôdają, ti wpùszczają w sebie elemeńt staroscë (rozmióny zgódno z rozmiszlaniama w tim teksce). Jô nie chcã terô bëc prowòkacyjny… abò jo, chcã! Jô chcã terô pòkazac, że më – roczniczi 85-95 jesmë lepszi jak ti młodszi. A co! Më téż nie jesmë tak stôri, cobë sã nie bùńtowac i nie prowòkòwac. Jak më wlôżelë na binã sprawów zaczãtëch przez Cenôwã, tej më mielë kònkretną ùdbã – rozwalëc w trón mëszlenié ò kaszëbiznie jakno fòlklorze i pòkôzanié, że normalny lëdze mògą w ti kùlturze fùnkcjonowac. Plan béł prosti. Nôprzód cos, czegò nienawidzymë, rozwalëc, a pózni… sã ùzdrzi. Głëpasé? Mòże i jo, ale jaczé mòcné! A terô jô jadã na pòtkania młodëch, strzód jaczich wikszi dzél to taczi ùrodzony pò 1995 i co? Jô jich pitóm, co òni chcą wniesc w rësznotã. I te dzôtczi z gòłima kòstkama pòwiôdają, że jak òni ju tu są, tej bë chcelë tuńcowac, wëszëwac, to co òni w szkòle mielë. Pò prôwdze? Ok, jeżlë Wa to pò prôwdze chceta robic, tej to róbta. Bądzemë za cziledzesąt lat mielë taką sytuacjã – më stôri wëchòwóny na Damrockersach i Wa młodi wëchòwóny na Kaszëbsczich Nótach. Problém je taczi, że jô Wama nie wierzã ani përznã. Wzéróm na waje frizurë, kòszle, na waje profile na pórtalach i jô wiém, że to, co Wa gôdôta, to nie je prôwda. Czejbë Wa chca wniesc tuńce abò pòwiôdanié szpòrtów z XIX stalata do najégò kùlturalnégò żëcô, tej to bë bëło widzec na tëch òdjimkach. Prosto Wa robita to, co Wama kôżą szkólny i anymatorowie, i to je Waja ùdba na kaszëbiznã. Taką Wama delë, a Wa ni môta alternatiwë, bò doch to je kùltura dlô stôrëch i ti stôri Wama taką a nié jiną fòrmã delë, tej Wa sã ji trzmieta. Móm jô prôwdã? A mòże Wa mia w głowie taką mëslã – zrobimë cos pò czim wszëtczim gala pãknie i bądą wiedzelë, że më téż mómë swòje! Mia Wa? Nié? Tej nôwëższi czas cos taczégò wëmëslëc.

Jô, ùrodzony w 1992 rokù, sã czëjã młodo, chòc jô czuł, że dlô niejednëch to je jinô era. Mòże jô ju ni mògã balowac całi tidzéń pò Dniu Jednotë, wrzeszczec przez òkno aùtoła patrijotnëch zéwiszczów pò nocach i szkalowac w karczmie na lëdzy, co lëchò gôdają ò najim jãzëkù z czijã do bilarda w rãce… ale jô móm taczé przeżëca i jakbë to niepedagògiczno brzëmiało – jô bë jich w żëcym nie zamienił na Waje zajmë ze szkólną òd tuńcowaniô i wizytë w mùzeùm. Na wiele rzeczi jô so ju ni mògã pòzwòlëc, chòc do staroscë mie je wiele dali jak do młodoscë. Jô do Waju apelëjã, młodi lëdze – zachòwùjta sã jak młodi! Bò jak Wa ju terô jesta stôri, tej jaczi Wa mdzeta pózni?

Nowinë, Recenzëjô, Wszëtczi artikle

Recenzëjô: Pawła Szczepanika „Słowiańskie zaświaty. Wierzenia, wizje i mity”

Dodaj komentarz

Po raz drugi Wszechnica Triglava pozwala nam zajrzeć w świat słowiańskich wierzeń.

Paweł Szczepanik nie zabiera czytelnika w tajemniczy świat podziemnych bóstw bez przygotowania. Pierwsza część książki, na którą składają się dwa rozdziały, jest bardzo dobrym wprowadzeniem do słowiańskiej kosmologii. Począwszy od rozważań definicyjno-teoretycznych na temat mitu jako takiego, po omówienie wizji początków wszechrzeczy jak je sobie przedstawiali Słowianie, a skończywszy na kompletnej wizji ich kosmosu. Tutaj szczególnie ciekawie wypadają interpretacje porównawcze tzw. „Światowida ze Zbrucza” z szeregiem zdobień, zwłaszcza pochewek noży znajdowanych w zachodnich obszarach Słowiańszczyzny. Zarówno duży posąg jak i małe zdobienia, co Paweł Szczepanik przedstawia bardzo przekonująco, są modelami światów: uranicznego, chtonicznego oraz tego, który zamieszkują ludzie, łączących się w jeden kosmos. Autor poruszane kwestie omawia na podstawie źródeł historycznych, etnograficznych oraz archeologicznych, dodatkowo przedstawia je w trafnym, komparatystycznym ujęciu.

Kolejny rozdział to omówienie bogów związanych z zaświatami. Tutaj po raz kolejny część zasadnicza rozdziału poprzedzona jest wartościowym wprowadzeniem. By być konkretnym, chodzi o model „trzech funkcji” Georgesa Dumézila. Autor, co warto docenić, omawiając koncepcję słynnego francuskiego mitografa, unika popularnej i powierzchownej jej recepcji, przedstawiając ją z całą złożonością. Samo omówienie bóstw to opis, do jakiego przyzwyczaiły nas inne prace mitologiczne. Mamy zatem Welesa, Nyję i Marzannę oraz wszelkie ich wariacje – od św. Mikołaja na Rusi począwszy, na pomorskim Trygławie i kaszubskiej Welewetce skończywszy – opisane z całą skrupulatnością.

W dalszej części książki omawiane są wizje samych zaświatów. Nie jest to obraz spójny i jednorodny, bowiem na podstawie zróżnicowanych geograficznie i chronologicznie źródeł nasuwa się wniosek, że w różnych częściach Słowiańszczyzny wizje zaświatów różniły się od siebie. Co warto zaznaczyć, ciekawym i dotychczas rzadziej wykorzystanym materiałem były źródła arabskie. Jak pokazuje w kilku przypadkach autor, niosą one ze sobą bardzo ciekawe informacje.

Na koniec dwa mniejsze, acz równie ciekawe rozdziały. Jeden dotyczący cielesności w jej mitologicznych aspektach, drugi omawiający słowiańskie maski znajdowane podczas wykopalisk archeologicznych, interpretowane jako element kultu zmarłych.

Słowiańskie zaświaty…Pawła Szczepanika zasługują na wysoką ocenę. To pozycja, która powinna zadowolić zarówno osoby już zorientowane w temacie, jak i te, które dopiero chciałyby go zgłębić. Chociaż w tekście można trafić kilkukrotnie na literówki, nie mają one ostatecznie wpływu na przyjemność z lektury, tym bardziej, że książka napisana jest bardzo dobrą polszczyzną, łączącą w sobie styl naukowy z przejrzystością wykładu.

Interpretacje oraz płynące z nich wnioski dotyczące poszczególnych aspektów religijności Słowian trzymają się metody ściśle naukowej. Autor nie kusi się na snucie niepopartych niczym dywagacji, chociaż muszę przyznać, że odczytanie złotej zasłony na obliczu Trygława jako maski jest w moim odczuciu nieco ryzykowne.

Nauka o przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian, dzięki poszerzaniu płaszczyzn komparatystycznych, odważnym interpretacjom znalezisk archeologicznych oraz wykorzystaniu dobrze zabezpieczonego, a jeszcze do niedawna lekceważonego materiału etnograficznego, wciąż potrafi pozytywnie zaskakiwać. Niestety często owoce pracy naukowców giną w małonakładowych, akademickich periodykach lub w trudno dostępnych materiałach pokonferencyjnych. Seria Wszechnica Triglava po raz kolejny udowadnia, że angażowanie nowego pokolenia naukowców do tworzenia dobrej jakości literatury popularnonaukowej ma ogromny sens i jest bardzo potrzebne.

Paweł Szczepanik jest archeologiem, etnologiem, doktorem nauk humanistycznych oraz adiunktem w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Realizuje projekt „Religie i ich rzeczy. Analiza porównawcza wczesnośredniowiecznych przedmiotów związanych z religijnością odkrytych na terenie Polski” finansowany przez Narodowe Centrum Nauki. Jego książka Słowiańskie zaświaty… jest jedną z bardzo nielicznych prób przedstawienia tego aspektu słowiańskich wierzeń w sposób popularny, a przy tym jak najbardziej naukowy. Poświęcenie temu konkretnemu tematowi monografii, zdaje się być zupełnie wyjątkowe. Pojawienie się zatem Słowiańskich zaświatów… cieszy tym bardziej, że wizja życia pośmiertnego jest jednym z fundamentalnych problemów ludzkości. By spróbować spojrzeć na wszechświat oczami naszych pogańskich przodków, nie możemy się obyć bez ich zaświatów.

Przy okazji promocji książki Pawła Szczepanika, miał miejsce w szczecińskiej Miejskiej Bibliotece Publicznej wykład autora, niejako wprowadzający i nieco uzupełniający materiał zawarty w Słowiańskich zaświatach… Można go obejrzeć tutaj:

Bez kategorii, Felietón, Wszëtczi artikle

Po co nam kaszubski? – Adamòwa Prostownica

Dodaj komentarz

Kaszubistyczne świry są podniecone, gdy ktoś pyta jak się wymawia “ë”. Uwielbiamy, gdy ktoś chce wiedzieć, jak się przywitać, wyznać miłość i czy to prawda, że w kaszubskim nie ma wulgaryzmów. Unikamy jednak odpowiadania na pytanie: po co w ogóle uczyć się języka, który się do niczego nie przyda? No, bo w sumie, po co?

Przetrawmy jednak ten ciężkostrawny wątek. Dzieci w szkole mają poznawać angielski, bo się przyda, potem niemiecki, hiszpański, mandaryński, włoski, ale po co im język, w którym wikipedia ma ledwie 5 tysięcy haseł! Poza tym musi być czas na korki z matmy, grę na flecie, karate, no i jak już ma te 9 lat, to najwyższy czas nauczyć się inwestować na giełdzie!

Nie tylko wybory rodziców w kwestii edukacji są problemem. Jest zasadnicze pytanie – po co używać takiego języka? Walka o przetrwanie sposobu komunikacji? Że niby dlaczego? Za 100 lat może będzie jeden język i przynajmniej będzie spokój.

Co na to odpowiemy? No, właśnie, nie do końca wiadomo.

Każda istota ludzka ma pewną wrażliwość. W połączeniu z intelektem daje nam różne spojrzenia na rzeczywistość. Ktoś wrażliwy dostrzeże piękno wielkiej katedry, dostrzeżenie zamysłu estetycznego wyskrobanego kawałka drewna wymaga głębszego wniknięcia w tę treść przy podobnym poziomie wrażliwości. Tak jak ktoś świetnie rozpoznający gatunki owadów, ale mający wadę wzroku, bez lupy nie odróżni pszczoły od osy, nie mówiąc o podgatunkach. Podobnie jest z wrażliwością na działalność ludzką i jej wytwory. Niektóre rzeczy są wartościowe i to widzimy, innym trzeba się nieco przyjrzeć, by to dostrzec. Jaka jest wartość języków takich jak kaszubski? – można spytać. Odpowiem pytaniem – a jaka jest wartość egipskich piramid i innych budynków z tamtego okresu? Co do tego drugiego jednak nie zastanawiamy się, czy nie warto ich zburzyć i postawić galerii handlowej. A po co nam one?

Na płaszczyźnie wrażliwości kulturowej osoba, która zniechęca innych do używania danego języka, jest na tym samym poziomie co bojownik ISIS burzący starożytny budynek.

Podczas jednej z dyskusji internetowych w sprawie wprowadzenia dwujęzycznych nazw miejscowości ktoś wyraził sprzeciw i w dalszej części wypowiedzi oświadczył, że zna kaszubski, ale nie nauczył go dzieci, bo “po co”. Język, który stracił grubo ponad połowę terytorium, w ostatnim stuleciu otrzymał kilka, wydawało się, decydujących ciosów i ktoś, w kogo rodzinie od 1500 lat trwał przekaz języka, mówi “po co”! Jakby zaorać megalityczny obiekt i posadzić ziemniaki. Niby opłacalne, ale każdy z odrobiną wrażliwości brzydzi się choćby takiej myśli. Po co? Po to, żebyśmy byli ludźmi. Kropka.

Część aktywistów do tej odpowiedzi doda jeszcze kilka pragmatycznych. Dwujęzyczność rozwija mózg, opóźnia objawy Alzheimera, dodaje pewności siebie, zwiększa kreatywność, ułatwia naukę kolejnych języków. Kaszubski przydaje się w branżach turystycznej i artystycznej. Zakorzenienie zwiększa poczucie stabilności życiowej, co może przyczynić się do lepszego zdrowia psychicznego. To wszystko jednak może być osiągane także przez inne środki, zajęcia, kompetencje. Nie możemy wpaść w pułapkę pragmatyzmu, bo przysłonimy to, co najważniejsze. Zresztą myślicie, że to przekona osoby, które jako alternatywę mają masę ciekawych zajęć? Nie. I wcale nie dlatego, że te są skuteczniejsze albo dlatego, że mamusie podejmują mądre decyzje dla rozwoju swojego Brajanka. One po prostu widziały w programie śniadaniowym takie fajne coś. A ktoś, kto za tym stoi, zapłacił za wypromowanie tego fajnego czegoś. No i umówmy się – skoro walczymy o to, by kaszubszczyzna nie stała się turystycznym produktem, to nie róbmy z niej również jakiegoś produktu z branży “rozwój osobisty”.

Ja tak sobie piszę, a masy ludzi dalej nie wiedzą, “po co”. Po co używać języka, który do niczego nie jest potrzebny? Chcesz wiedzieć? Przestań pytać aktywistów językowych. Zamiast tego poproś, by wyobrazili sobie świat ludzi w mundurach, świat, w którym twój sąsiad i mieszkaniec kilkuset ulic dalej to ta sama osoba. W którym ty i oni to ta sama osoba. Niech pomyślą o świecie, w którym człowiek jest przypadkiem z przydzielonym numerem bez przeszłości i przyszłości. Każ im uzmysłowić sobie, że ich tożsamość to wypadkowa obejrzanych reklam. Kiedy to zrobisz, spójrz im w oczy. Widzisz? To właśnie jest odpowiedź na pytanie, “po co”.

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Pòlsczi Kòscół? – Adamòwa Prostownica

Dodaj komentarz

Kòscół i patrijotizm czãsto sã parłãczą. W naszim przëtrôfkù to je ò tëli czãżczé, że òn sã parłãczi z pòlsczim patrijotizmã i jak taczi kaszëbsczi nôrodnik jidze za Słowã Bòżim, tedë tej sej dostôwô słowò pòlsczé. Ten tekst katolëkóm mô pòkazac, jak z tim żëc, a lëdzóm jiny wiarë pòkazac, jak më, katolëcë kaszëbsczi nôrodnoscë, z tim żëjemë. Jô móm nôdzejã, co kòżdi co wôrtnégò tu naléze.

Na zôczątkù jô chcã pòdsztrichnąc jednã rzecz – tekst gôdô ò tëch Kaszëbach, co sã czëją nima z nôrodnoscë. Jak Të jes Kaszëba-Pòlôch, tej to je Twòje prawò, prosto ten tekst je ò lëdzach jinëch jak Të.

Katolëcczi Kòscół mòcno pòdsztrichiwô przëwiązanié do Pòlsczi. Ni ma co sã dzëwic, to mô historiczné spòdlé i patrijotizm z religią nigdze sã nie sztridëje, jeżlë te òbadwa elemeńtë nie są zniesztôłconé. Dzywno równak sã czëje w Kòscele ten, chto dërch czëje òdniesenié do “naju, Pòlôchów”, czej nie je dzélã ti jednotë. Mòże òn je w swiãtnicë persona non grata? Z drëdżi stronë Kòscół je katolëcczi, to je pòwszéchny. Wszëtczé nôrodë mògą Christusa przëjimnąc. Më wszëtcë jesmë równy przed Nôwëższim. Jakno chtos, chto rôz w tidzeniu jidze na Mszą, jô rzekã, że to nie je jaczis wiôldżi problém. Tej sej sã ùczëje taczé wëzwanié, le wikszi dzél słowów je czerowóny téż do naju. Gòrzi, jak pòlsczé swiãta wëpôdają w niedzelã – tedë ùdzél we Mszë to òbrzészk i trzeba sã liczëc z tim, że kapłón pòtraktëje naju jakno dzél pòlsczégò nôrodu i tak bądze do naju przemôwiôł. Na szczescé katolëk nie przëchôdô do kòscoła dlô ksãdza, le dlô Jezësa bëtnégò w Nôswiãtszim Sakrameńce.

Nôlepi tedë przëjimnąc pòzdrzatk, że jak gôdają do kògò jinégò, tej jô spòkójno sedzã, a jak je dzél dlô wszëtczich wiérnëch, tej jô bierzã ùdzél. Jistno z himnã “Boże, coś Polskę”. Z szacënkù dlô bracynów w wierze Pòlôchów wstôjóm, z szacënkù do sebie i swòji juwernotë nie spiéwóm. Eleganckò, ùtcëwie, bez sztridów i z tczą załatwionô sprawa. Jeżlë taczim pòstawienim sprawë jô kògòs nôrodné wseczëca òbrôżóm to to ju pò prôwdze jegò problém, za rozwiązanié, jaczégò jô sã mògã le pòmòdlëc.

Nama, nôrodnikóm, sã nie ùdało donëchczas zbùdowac taczi zrzeszë katolëcczi wiarë z nôrodną deją. Taczi, co nie je wëmôgónô, ale razã je w sztãdze twòrzëc dobri kwalitet. To je dzywné, bò nôrodny òpcje w sprawach Kòscoła sã dosc tëli zawdzãcziwô. Sygnie nadczidnąc ò żëcym ks. Frãca Grëczë, ò snôżim himnie do Matczi Bòsczi aùtorstwa Jana Trepczika, jich ùdzélu w kòrunacji naszi Swiónowsczi Matinczi. Dzysô, chòc w Kaszëbsczi Jednoce są lëdze rozmajiti wiarë, na stronie ti òrganizacje mòżemë pòznawac historiã christianizacje najëch terenów. W tim wszëtczim mie braknie czegòs na ôrt dëszpasterstwa nôrodników. I tuwò nie jidze ò twòrzenié jaczis juwernotowò-religijny hibridë, le rum, w jaczim katolëk z kaszëbską nôrodnoscą sã mòże czëc… bezpieczny? Jidze mie ò to, że mô leżnosc pògłãbiwac swòjã wiarã i równoczasno sã czëc dzélã Kòscoła, z jaczim wszëtkò je w pòrządkù. Tu nie jidze ò twòrzenié strzodowiszcza, jaczé nie stôwiô wëmôganiów abò przetwòrziwô regle Kòscoła na swój mëtel. Prawie procëmno – mô sã skùpic, żebë katolëcëzm nie béł nôrzãdłã pòlonyzacje, bò jegò cél je wëższi. I żebë na tim célu katolëcë z naszi òpcje sã mòglë skùpic w taczim karnie.

Wiedno, czej w Kòscele jô sã czëjã dzywno jakno nié Pòlôch, tej przed òczama jô móm Jezësa, co pòwiôdô swòjim ùczniakóm ò gdowie, co da swòje slédné dëtczi. Strzód ùsmiónëch, pasëjącëch do snôżoscë swiãtnicë bògatëch lëdzy, chtërny gwës midzë sobą pòwiôdają, jak to dobrze bëc w jich karnie i jak miło, że òni są jedno, je biédnô białka. Mòże sã pitô “Panie Bòże, widzyce Wë przez co jô przechôdóm?”. Mòże wątpi, bò ti bògati są tim przédnym nurtã w religijnym żëcym. Òna téż mòże czëc, że nie pasëje do òficjalnégò fejrowaniô swiãtów i kapłón tak jakbë nié do ni gôdô. Ale Bóg jã widzy. Jezës Christus gôdô swòjim ùcznióm ò ji kawlu. Wiérny Pòlôszë, klér, dëszpasterstwa mògą naju nawet w Kòscele nie widzec. To nie je wôżné. Je Chtos, chto naju widzy i bądze nas sądzył nié za nôrodną przënôleżnosc. Pamiãtôjta ò tim.

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Tak trudno zrozumieć? – Adamòwa Prostownica

3 komentarze

Prawdopodobnie kiedy po raz tysięczny wyjaśnimy, dlaczego Kaszubi to odrębny naród, opiszemy, czym różni się narodowość od obywatelstwa i przedstawimy, jakie są nasze relacje z państwem, Polakami, Kaszubami, którzy przyjęli inną tożsamość… znajdzie się ktoś, dla kogo będziemy musieli powtórzyć procedurę po raz tysiąc pierwszy. Pytamy się niebios “czego oni nie rozumieją?”. Może spróbujmy zmienić na chwilę perspektywę i zamiast starać się być zrozumianym, spróbujmy zrozumieć ich.

To naturalne, że naród, który walczył o własne państwo, będzie oczekiwał, że jak ktoś na terenie jego państwa ma inną narodowość, to pewnie będzie się zachowywał tak samo – podejmie walkę i zdezintegruje kraj. Trudno jest zrozumieć, że można być gospodarzem na swojej ziemi, a jednocześnie mówić innym niż urzędowy językiem, komuś, dla kogo Tatar to rodzaj mięsa, a nie żyjący tutaj od stuleci muzułmański sąsiad.  Komuś, komu ten dowód jest potrzebny jedynie, kiedy bierze np.  kredyt w banku, trudno zrozumieć, że w dowodzie osobistym nie ma się wpisanej narodowości .

Drugą grupą nierozumiejących są nasi rodacy, którzy wybrali inną drogę. Oni przede wszystkim boją się, że narodowość kaszubska pozbawi ich czegoś. Bo jak są Polakami, to są tacy bardziej pełnoprawni. Nie mieli by nic przeciwko narodowości kaszubskiej, byleby była ona polska… Pomijając oszołomów straszących “bałkanizacją”, zrozumieć należy, że ludzie boją się przypisania do grupy, która wyróżnia się na tle reszty społeczeństwa.
To niezwykle ważne, żeby takich ludzi zrozumieć. W przeciwnym razie damy się wpędzić w kąt, z którego wydostać się możemy tylko przez walkę. A w tej relacji wcale nie chodzi o bój na słowa i pokazanie swojej wyższości. Nie tym razem. W przypadku pierwszej grupy – musimy wiedzieć, że kieruje nimi lęk. To strach o destabilizację, dezintegrację, zaburzenie świętego spokoju. Brzmi absurdalnie, ale to dlatego, że my siedzimy głębiej i wiemy więcej. Dla kogoś, kto ma utarte schematy i patrzy na nas powierzchownie (nie jest to zarzut – trudno wymagać, że całe społeczeństwo będzie studiowało kaszubologię) te obawy są realne. Musimy spokojnie go tego lęku pozbawić, pokazać, że nie gryziemy, ale też nie damy się zagryźć.

Druga grupa to Kaszubi nie rozumiejący idei narodowej odrębności. Im lepiej takich ludzi znam, tym bardziej ich lubię. Na początku mojej tożsamościowej drogi z dużą łatwością stawiałem mury i zasieki między nami. My, wierni tożsamości przodków i oni – zdrajcy, którzy przyjęli polskość, a ponad sto lat temu z pewnością by się zniemczyli z pogardy dla własnego dziedzictwa. My, którzy pokonaliśmy lata przekłamań i dotarliśmy do rdzenia naszej tożsamości, i oni, których umysły są zniewolone. Młodość rządzi się swoimi prawami, wyraźne podkreślanie swojej identyfikacji to jedno z nich. Bardzo zresztą przydatne w kształtowaniu się do pewnego momentu. Dzisiaj raczej widzę jak wiele nas łączy. Ileż to już spotkań odbyłem i dowiadywałem się po dłuższej rozmowie, że tak naprawdę ci ludzie wiedzą, że są odrębni, że nasza inność to coś więcej niż kilka zwyczajów i język. Sam miewałem wątpliwości, jaki sens ma przekonywanie ludzi do narodowości kaszubskiej. Ich dziadkowie może i ją deklarowali, ale to było przed wojną. Potem trudno było funkcjonować jako ktoś inny i szkoła, telewizja, radio zrobiły swoje; dzisiaj ludzie nie rozumieją nawet na czym ta odrębność polega, a trudno utożsamiać się z czymś, o czym nie ma się pojęcia. Trzeba ten naród budować od zera. Okazuje się, że wcale tak nie jest. My w swojej działalności nie przekonujemy ludzi do niczego nowego, czego by nie znali. Okazuje się, że to, co – obok języka i zwyczajów – w największym stopniu zostało zniszczone, to pojęcia. W rzeczywistości kaszubsko-niemiecko-polskiej mieliśmy poczucie odrębności, ale teraz sprawa została uproszczona, wszyscy mają jeden język, jeden dokument tożsamości, modlą się w jednym kościele. To rzutuje na deklaracjach. Kiedy jednak rozmawia się o sprawach kaszubskich, nagle okazuje się jak duża jest świadomość odrębności, a nawet wiedza o historii tej kwestii! To czego brakuje, to przypisanie tej tożsamości do określeń, które dzisiaj prawnie opisują te zagadnienia. Bo niby jak się połapać w tym, co to mniejszość etniczna, narodowa, czy język regionalny to bardziej język czy coś innego? Samo określenie “mniejszość” też automatycznie ustawia pozycję członków – niejako naprzeciw większości, w słabszej grupie. Słowo “naród” jest przyjmowane z większą łatwością – po prostu brzmi dumnie, ładnie, jednocząco.

Najważniejsza myśl w tym wątku jest optymistyczna. Budowanie dumy z przynależności do narodu kaszubskiego to nie jest zadanie nowe, to po prostu budzenie drzemiącego w naszym ludzie potencjału. Należy wyjaśniać znaczenie pojęć, ale też w tym wyjaśnianiu nie tonąć. Kiedy ludzie będą dumni z własnego dziedzictwa, wówczas nie trzeba będzie się martwić o rozumienie pojęć – będą się rozumiały same przez się. Nie wolno nam jedynie popadać w poczucie wyższości – nie musimy mówić innym, kim mają się czuć, jeżeli mamy jakąkolwiek misję, to jest nią pokazanie, że nie trzeba się bać tego, co w nas drzemie od zawsze. Najzwyczajniej w świecie – dobrze jest wbrew medialnym, edukacyjnym i politycznym tendencjom iść przez życie drogą swoich przodków i tę drogę wskazywać następcom.

Po raz kolejny do felietonu dołączam pytanie. Co jest niezrozumiałego w idei odrębności narodowej? Które wątki są niejasne?

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Wikingów róg – Adamòwa Prostownica

Dodaj komentarz

Czemù widoczné symbòle kaszëbstwa nie są “fejn”? Nie gadôj, że “są, le młodi tegò jesz nie widzą”. Nie są, bò jakbë bëłë, tej młodi bë je widzelë. Më ni mòżemë sã na to òbrażac, le mùszimë zrozmiec czemù i dopiérze z ną wiédzą cos z tim zrobic i zacząc òperowac “fejn” elemeńtama.

Më sami żëjemë w swiece stereòtipów na swòjã témã. Òbrazów, ò jaczich nie mëslimë, prosto je przëjimómë. I pózni nasze decyzje to je efekt percepcje tëch òbrazów. A czemù òbrazë materialnëch składników naszi juwernotë nie są tak pòzytiwné jak më bë chcelë? Prôwda, m. jin. temù, że ni mómë mëliardów talarów na jich wëpromòwanié. Są jednak jiné elemeńtë, chtërne wiele lżi je nama zrealizowac, a sygnie përzinkã òrnungù w naszi wiédzë.

To snôżé, farwné òbleczenié

Numrã 1 we wizualizacji Kaszëbów są “kaszëbsczé ruchna”. Wnet kòżdi z naju jak mësli “Kaszëba”, tej so wëòbrôżô skòrznie, biôłé bùksë, mòdri wiérzch do kòlanów, czôrny czôpk z czerwòną szléfą. “Kaszëbka”? Czepc ze złotim wësziwkã, liwk, czitel z czôrnyma sztrépama, wësziwk na rãkawach, szërtuch. Nawetka ti, co rozmieją nieaùtenticznosc tegò mòdła, brëkùją wiele czasu, żebë w jich głowach zniknãło sparłãczenié pòzwë z taczim prawie òbrazã – nasz mùsk òpiérô sã faktóm, jeżlë òne nie jidą stegnama wëdreptónyma przez neùronë.

Jak to nyma swietlëcowima ruchnama bëło? Krótkò gôdającë, jak Pòlskô nastała, tej wszëtcë w państwie mielë miec jaczé swòje ruchna, żebë farwno wëzdrzec na òglowòpòlsczich òżniwinach. Pózni za kòmùnë to bëło jesz wôżniészé, bò państwò doch bëło Lëdowé i ten Lud mùszôł chlebã a solą przedstôwców wëszëznów witac, a do tegò òn mùsził farwno wëzdrzec. Cała historiô naszich lëdowëch òbleczeniów w dwùch zdaniach.

Znajemë më wicy przikładów kreòwaniô wëzdrzatkù, co sã nie trzimie historicznoscë? Wez przeczëtôj głosno słowò “Wiking” i rzeczë, jaczi òbrôz sã w głowie pòjawił? Jo! Nawetka jeżlë Të sã znajesz na historii, tej i tak widzysz chłopa z brodą i rogama na chełmicë. Wiémë równak, że ti wòjarze ni mielë tegò elemeńtu w swòjim ùzbrojenim. Mało tegò – wëłącziwającë rekònsztrukcyjnëch òbarchniélców – nikòmù to dzysô nie wadzy! Kò to je zwëczajny elemeńt pòpkùlturë. Mòże tedë chcemë założëc, że te nasze nibë-lëdowé ruchna nie są historiczné, le jakno elemeńt pòpkùlturë niech mdą naszą pòznaką? Problém tuwò je baro głãbòczi. Temù nen artikel je pisóny pò kaszëbskù, to je, dlô barżi wdrożonëch w sprawã. Tak tej òlér je taczi, że kòżdi wizualny, a szërzi – sensoriczny, ùtożsamiwóny z czims elemeńt mô swòje znaczenié, jaczé dukwi głãbòk w naji psychice i më nawet nie wiémë, czej òn wëlôżô, jak wieszczi ze zarkù prosto do decyzyjnëch òstrzódków w najëch głowach.

Rodżi na chełmicë Wikinga są fejn, òbleczenié kapelów nié. To nie je mój esteticzny pòzdrzatk (ani kòmpleksë), le analiza, tej nie je to sprawa gùstu. Czemù tak je? Wszëtkò je w psychice. Róg to je broń, atribùt dzyrskòscë, chłopów, pòznaka płodnoscë, władzë, bókadoscë. W pierwòsznëch religiach wnet wszãdze wëstãpiwô chłopsczé bóstwò z rogama. To je czekawé, bò rogaté zwiérzãta colemało jedzą roslënë, znanką drapieżnika są òstré zãbë. Nimò tegò wëòbrazniã naszich przódków barżi rëszałë miónczi jeleniów czë kòzelbòków ò samice. Pózni chrzescëjaństwò biôtkòwało z tima bóstwama, a rodżi sã stałë atribùtã demònów (mòżlëwé, że to klôsztornikóm zawdzãcziwómë òbrazowanié pògańsczich Wikingów jakno rogatëch diôbłów). Dzysô chłop z rogama to taczi, co gò białka zdrôdzô. Nimò tëch naniosłëch na wiérzch negatiwnëch symbòlów, ne pierwòszné dali na nas dzejają. Kòżdi z chłopów, a pewno niejedna białka mô w głowie taczégò “ludka”, co bë chcôł/chca w taczi chełmicë pòpijac piwò z roga! Odinów zdar!

Celticczi (nié wikińsczi!) rogati bóg płodnoscë Cernunnos

Co më mòżemë rzec ò naszim quasitradicyjnym òbleczenim? Tu bë mógł wiele gadac ò zatacony symbòlice, le jô sã ògreńczã do pôrã zachów. W pierszi rédze chcemë pòwiedzec ò kwiatach. W chłopsczi módze to je dosc rzôdczi mòtiw, gwës w dôwnëch czasach jesz mni taczich wzorów to mógł pòtkac. Do tegò wiôlgô farwnosc czësto ùcékô òd naszi “stonowóny” nôtërë. Tak jak przë rogach Wikingów më mòżemë rzec, że to je pózniészi mòtiw, ale wërôżający jich nôtërã, tak rzekniãcé tegò samégò ò pòdzywiónëch na festinach klédach czë liwkach bë bëło nieprôwdą. Czãżkò téż so wëòbrazëc, żebë w tak nieprakticznëch ruchnach robic, strzëmiwac skrajné temperaturë, òglowò – nasz mùsk nie rozmieje so wëòbrazëc tegò w nôtërnëch warënkach, temù më brëkùjemë binowégò “labòratorium”. Kaszëbsczé ruchna to nie je symból sóm w sobie, le “lëdowi strój” – tak jak jiné tegò zortu w Pòlsce. Zarô bùdzy skòjarzenié jaczégòs przëpòrządkòwaniô, jakbë znak, co pòmôgô w przëdzelenim nas do pasowny bùchtë. To nie bùdzy dobrëch sparłãczeniów. Wikingóm téż chtos cëzy te rodżi dolëmił, le zrobił to z jaczégòs stracha i pòdzywianiô, a nama te ruchna delë, żebë më fejn wëzdrzelë… Në, dôjta pòkù, mómë më bëc bùszny, że chtos nas pòtraktowôł jak mëma knôpiczka, chtërnégò wëstrojiła do kòscoła na kòmùniã starszi sostrë? Kù reszce chłopsczé ruchna nijak nie przëbôcziwają òbleczeniô wòjarza – a wëbôczta mie, pacyfiscë – nasza psychika chce widzec naju jakno pòtencjalno niebezpiecznëch – chcemë bëc ùcywilizowóny, ale trzimiący drapce i zãbë na czôrną gòdzënã. Temù tak baro nama sã widzy ùdba rogów na swòji głowie.

Róg bùńtu

Jak ju ò rogù gôdka, tej chcemë le so zażëc! Jak wa widzyta ten prosti elemeńt je colemało pòzytiwno parłãczony. Jegò zaòkrãglony na szpëcu sztôłt dôwô barżi sparłãczenié z dozérã i mądroscą, le róg to je róg – jak je nót, tej sã dô nim zadzôc. Do tegò tobaka sã parłãczi z bëcym wëcmanim, pòkazywanim zawierzeniô drëdżi òsobie. Biôtka czidłëch antinikòtinystów ze zwëkã zażiwaniô to nie je żóden òlér. To nawetka dobrze, bò dodôwô naszim pòtkanióm szmaczi i atmòsférë bùńtu. Kritikùjta nas dali, diskùtérujta ò prawnëch regùlacjach – nick naju barżi nie zachãcy do wcyganiô!

Jeżlë jidze ò wszelejaczé symbòle, to przede wszëtczim nama braknie tegò “roga”. Jak chłopi w lëdowi kapelë spiéwają ò piãkny zemi, wëpòczinkù, tej jô sã jiscã ò jich hòrmònalné zdrowié. Czemù tam nie triskô krew wrogów, czemù niesprawiedlëwëch nie pòtikô sztrôfa, czemù dzeùsë nie lôtają za bëńlama, co sztachétą ùtłëklë nôwicy procëmników? Në, dobra, mòże përznã za dalek jô jidã, le prosto próbùjã ten wòzyk, na jaczim më jedzemë, naprowadzëc w dobrą stronã. Cywilizowóny człowiek je szczestlëwi, czedë sedzy w nim pòtencjalno niebezpieczny barbarzińca, chtërnégò òn trzimô krótkò. Ale nen barbarzińca tam mùszi bëc! W kùlturze mùszą bëc rodżi dzëwégò zwierza! Czemù nawet jak nie lëdómë fòlkloru, to te diôbelsczé skrzëpice tak jintrigùją?

WËKLAROWANIÉ: W tëch refleksjach mie nie jidze ò bùdowanié wizualny agresje, militarizmù i nastawieniô na wroga. Jidze ò bënowi pòszëk na biôtkã w symbòlicznym znaczenim, jakno pòczëcé, że më nie biôtkùjemë, bò nie chcemë, a nié temù, że jesmë za słabi i pòdpòrządkòwóny. Jô nie zachãcywóm do fizyczny agresje, ani realizacje naszich célów wòjnową stegną.

W diachła òriginalnô grafika

Wiele lepi widzec w naszi kùlturze wizualizacjã pòtencjalno czekawą dlô białków. Całi etnodesign sã òpiérô na pòkazywanim snôżich mòtiwów w baro prakticznëch, ùżiwónëch dzysô zachach. To je nót pòchwalëc.

A co skritikòwac? Co do graficzi, to jô to pòwtôrzóm jak mantrã – jakbë pòwsta Nôrodnô Szkòła Graficzi, tej egzam bë mùszôł wëzdrzec tak: je nót zrobic grafikã jakô wërazy nasz nôród i naszã zemiã. Wszëtcë, co ùżëlë wzorów z wësziwù, kaszëbsczich nótów, czôrno-złotëch farwów i grifa, òbléwają.

Kòżdi chto ùznôwô, że kaszëbskô rozegracjô, czë stowôra mùszi miec czôrno-żôłté farwë (swòją stegną paskùdno wëzdrzą na banerach!), ten bë ni miôł prawa robic wizualny wizytkôrtë najégò nôrodu. Kòżdi, chto mësli, że grif, nen z wapena, je jedurnym, co pòkazywô najã bùchã, ten mô za wąską wiédzã ò tim, co naju rëszô. Nie zgłãbi naji dëszë ten, co sã nawdichôł kwiôtków z tôflôków, serwetów, malowónëch na drzewianëch fejn dizajnersczich zachach.
Pò prôwdze nie je naju stac na nick wicy jak na pòwtôrzanié? Më doch jesmë nôród, co mô rozmajité sprawë, jiwrë, ùcechë, znanczi, wątczi. Czemù më to wszëtkò do jednégò sprowôdzómë? Czemù grif mô stojac jak stoji, dëcht równo czë më gôdómë ò biôtkach, kwiôtkach czë chlanim?

Jak më sã nazwiemë, żebë sã wëapartnic?

Lëdze, w tim më sami sebie widzymë z perspektiwë wizualnëch elemeńtów, le téż mionów, chtërne same są wizytkôrtą, reklamą i fasadą. Jak òna wëzdrzi?

Zrzesz Kaszëbskô, Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów, Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, Kaszëbskô Jednota… mòże młodi niech pòkôżą co jinégò? Jo! Stwòrzimë Młodëch Kaszëbów i jich pismiono… Kaszëbską Zemiã! Chcemë bëc barżi òrginalny w twòrzenim swòjëch mionów? To mòże dlô òdmianë pò łacyńskù… to samò słowò? Cassubia! Mòja kaszëbskô stegna, Kaszëbsczi Festiwal, Radio Kaszëbë, Kaszëbsczé Kaszëbë Kaszëbów. Jak chtos chce òbrzëdzëc tã snôżą pòzwã, to je na baro dobri stegnie.

Wiéta Wa, że miono mô za zadanié nié le dac co do wiédzë, le téż reakcje wëwòłac? Sorbsczi Pawk (Pajk) z jedny stronë kąsk straszi, le z drëdżi stronë twòrzi séc łączbów. Pòlskô Falanga to karno lëdzy co stoją w jedny, drãdżi do pòdzeleniô rédze i czegòs tam bronią. Czemù w Biblie Bóg zmieniwô miono, czej chce człowieka zmienic, na nową stegnã gò wprowadzëc? Bò miono mô bëc zôpisã dëszë. Pòzwa mòże jinspirowac, wëwòłac emòcje, nawetka doprowadzëc do czëcô mrowieniô na skórze i òdecknąc mëslã “jô jem z nima!”
Jesz jedna rzecz jiscy w tim najim felënkù szmaczi w dobiéranim mionów. Lëdzóm sã to miészô. Czim sã różni Zrzesz Kaszëbskô òd Kaszëbsczi Zemi? Dlô zwëczajnégò człowieka niczim. A czejbë kòżdô pòzwa mia jakąs farwã, charaktér, jedna bëła barżi òstrô, drëgô cepłô, jesz jinô mia swój sztôłt i dinamikã, tej lëdze bë na òstatk zaczãlë nié le ò naszich sprawach wiedzec, le téż je czëc!

Nasze emòcjonalné tôkle

Më mómë taką mentalnosc, że ò tim, co sã czëje, më wiele nie gôdómë, temù mòże Të terô, nomen omen, sã czëjesz përznã cëzo abò nie rozmiejesz, ò czim jô gôdóm abò jedno a drëdżé. Jak ni mòżesz zrozmiec, że nié le faktë, ale i emòcje są wôżné, tej Twój problém – le dôj lëdzóm PÒCZËC nôród, nie bãdzë jak zëmnô matka dlô dzecka, co brëkùje wseczëców.

Tuwò jô chcã pòkazac jak wzérac na elemeńtë sensoriczno parłãczoné z nama – jak miec swiądã, że wszëtkò, co widzy nasze òkò i czëje ùchò, je w głowie przetwòrziwóné.

Jô so mëszlã, co tak zarichtich je w nas, Kaszëbach zabùrzoné? Kò to nie je mòżlëwé, że lëczba lëdzy, co tegò nie rozmieją, je tak wiôlgô, że na miészëzna ni mô mòcë przebicô, a medëcëna nie notérëje tegò jakno zjawiszcze do zbadérowaniô? Chto wié, mòże më jesmë geneticzno gòrzi wëpòsażony w pòczëcé empatie? To bë baro wiele klarowało. Më sã prosto ti empatie i emòcjów, jaczé dlô chòcbë Pòlôchów są nôtërné, mùszimë naùczëc. Zrozmiec, że przekôz, jaczi czerëjemë do lëdzy ò najim nôrodze pòtkô sã nié le ze zëmnym przëjãcym do głowë, le téż kònkretnyma emòcjama, jaczé zdecydëją, czë ten chtos pùdze z nama czë stanie pò drëdżi stronie, czë mòże na drëdżi dzéń zabądze ò naji sprawie. Më sã mùszimë naùczëc tak nazéwac, gadac, projechtowac i spiéwac, żebë do serców trafiac. Terô Të wiész, jak wôżné je, jaczi elemeńt pòkazywómë na jaczi ôrt? I jesz jedno – jô nie wierzã, że w naji kùlturze ni ma elemeńtów, jaczé bë w mùskù òdbiércë sã parłãczëłë tak jak mają. Më nie darwómë wëmiszlac – to sygnie, że më jich pòszukómë i skònwertëjemë.

Nowinë, Wszëtczi artikle

„Môłi princ” trafi do 33 bibliotek na Kaszubach dzięki darczyńcom

Dodaj komentarz

„Môłéwo princa” będzie można wypożyczyć w większości bibliotek publicznych na Kaszubach, książki trafią też do niektórych bibliotek szkolnych. To wszystko dzięki tym, którzy przekazali na ten cel dodatkowe pieniądze, wspierając wydanie tego kaszubskiego przekładu. Część darczyńców dokładnie określiła, do której placówki chcą przekazać książki, inni zdali się na nas. W niektórych bibliotekach, jak np. w Kartuzach, Przodkowie czy Gdyni, książkę można wypożyczyć już od dłuższego czasu, do wszystkich zaś egzemplarze powinny trafić do końca miesiąca. Zachęcamy do wypożyczania i życzymy przyjemnej lektury. Poniżej prezentujemy listę darczyńców oraz listę placówek.

Za wsparcie oraz przekazanie dodatkowych egzemplarzy jeszcze raz serdecznie dziękujemy następującym osobom:

Tomasz Antonowicz
Bògùmjiła Cërockô
Robin Farrar
Dawid Gospodarek
Przemësłôv Hévelt
Artur Jablonscji
Tomasz Kozaczek
Piotr Kozłowski
Monika Kresa
Krzysiek Maciejewski
Dôvjid Mòco
Mateùsz Titës Meyer
Birgit Rasmussen
Sebastian Skerka
Łukasz Sławiński
Jacek Słomion
Adam Staniek
Krzysztof Świetliński
Tomasz Weber
Piotr Widłaszewski

LISTA PLACÓWEK:

Trójmiasto:

  • Gdańsk – Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego, Wita Stwosza 53, 80-308 Gdańsk
  • Gdynia – Kaszubskie Forum Kultury, al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 18, 81-378 Gdynia

Szczecin:

  • Szczecin – Książnica Pomorska w Szczecinie, Podgórna 15/16, 70-205 Szczecin

Powiat pucki:

  • Puck – Biblioteka Publiczna im. Zaślubin Polski z Morzem w Pucku,  ul. Sambora 16, 84-100 Puck
  • Jastarnia – Miejska Biblioteka Publiczna w Jastarni, 84-140 Jastarnia ul. Portowa 24, Birgit Rasmussen
  • Kosakowo – Biblioteka Publiczna Gminy Kosakowo im. Augustyna Necla, ul. Fiołkowa 2 A, 81-198 Kosakowo
  • Krokowa – Gminna Biblioteka Publiczna w Krokowej, ul. Wejherowska 10,  84-110 Krokowa
  • Władysławowo – Miejska Biblioteka Publiczna we Władysławowie, ul. Gen. J. Hallera 19, 84-120 Władysławowo
  • Swarzewo – Szkoła Podstawowa im. Księdza Biskupa Konstantyna Dominika w Swarzewie, ul. Szkolna 36, 84-100 Swarzewo

Powiat wejherowski:

  • Wejherowo – Miejska Biblioteka Publiczna im. Aleksandra Majkowskiego w Wejherowie, ul. Kaszubska 14, 84-200 Wejherowo
  • Wejherowo – Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Zamkowa 2A, 84-200 Wejherowo
  • Wejherowo – Prywatna Dwujęzyczna Szkoła Podstawowa „Naja Szkòła”, ul. Przemysłowa 20a, 84-200 Wejherowo
  • Reda – Miejska Biblioteka Publiczna im. Hieronima Derdowskiego w Redzie, ul. Derdowskiego 3, 84-240 Reda
  • Rumia – Miejska Biblioteka Publiczna im. Floriana Ceynowy w Rumi. Stacja Kultura, ul. Starowiejska 2, 84-230 Rumia
  • Strzepcz – Biblioteka Publiczna Gminy Linia, Filia w Strzepczu, ul. H. Derdowskiego 3, 84-223 Strzepcz

Powiat gdański:

  • Przywidz – Gminna Biblioteka Publiczna w Przywidzu, ul. Uhlenberga 10, 83-047 Przywidz
  • Grabiny-Zameczek – Zespół Szkolno-Przedszkolny w Grabinach-Zameczku. ul. Gdańska 88, 80-022 Grabiny-Zameczek

Powiat kartuski

  • Kartuzy – Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. J. Żurakowskiego w Kartuzach, ul. Gdańska 15, 83-300 Kartuzy
  • Przodkowo – Biblioteka Gminna w Przodkowie, ul. Gdańska 3, 83-304 Przodkowo
  • Sierakowice – Biblioteka Publiczna Gminy Sierakowice, 83-340 Sierakowice, ul. Dworcowa 1
  • Stężyca – Gminna Biblioteka Publiczna im. Aleksandra Majkowskiego w Stężycy, 83-322 Stężyca, ul. Jana III Sobieskiego 15
  • Sulęczyno – Gminna Biblioteka Publiczna w Sulęczynie, 83-320 Sulęczyno ul. Żeromskiego 12
  • Żukowo – Biblioteka Samorządowa w Żukowie, 83-330 Żukowo, ul. Armii Krajowej 2 E
  • Skrzeszewo – Szkoła Podstawowa im. ks. dr. Stanisława Sychowskiego w Skrzeszewie, ul. Dworska 3, 83-330 Żukowo

Powiat kościerski

  • Kościerzyna – Biblioteka Miejska im. Konstantego Damrota w Kościerzynie, 83-400 Kościerzyna, ul. Rynek 21
  • Dziemiany – Gminna Biblioteka Publiczna w Dziemianach, 83-425 Dziemiany, ul. 8 Marca 14
  • Brusy – Centrum Kultury i Biblioteki im. Jana Karnowskiego w Brusach, 89-632 Brusy, ul. Dworcowa 18
  • Konarzyny – Biblioteka Publiczna Gminy Konarzyny, 89-607 Konarzyny, ul. Strażacka 2

Powiat bytowski

  • Bytów – Biblioteka Miejska w Bytowie, 77-100 Bytów, ul. Zamkowa 2
  • Tuchomie – Biblioteka Publiczna Gminy Tuchomie, 77-133 Tuchomie ul. Jana III Sobieskiego 18
  • Ugoszcz – Centrum Kultury i Biblioteka Gminy Studzienice, Ugoszcz 12 b, 77 – 142 Ugoszcz
  • Parchowo – Gminne Centrum Kultury i Biblioteka w Parchowie, 77-124 Parchowo, ul. Strażacka 2

Powiat słupski

  • Słupsk – Biblioteka Uczelniana Akademii Pomorskiej w Słupsku, Krzysztofa Arciszewskiego 22c, 76-200 Słupsk
Felietón, Wszëtczi artikle

Kim jesteś, dokąd zmierzasz w marszu? – Adamòwa Prostownica

Dodaj komentarz

Festiwal nienawiści, pogardy i wzajemnego obwiniania się trwa w najlepsze. Poczekajmy jednak do świąt. Wtedy przyjdzie nam się spotkać z wujkiem, co chodził bronić sądów, szwagrem, który wie jak to było w Smoleńsku i antysystemową kuzynką Korwinką. Ale będzie klimat! Chyba, że podejdziemy do sprawy inaczej.

Zobaczcie, jak udało się podzielić społeczeństwo i każdego z nas zagonić do określonego okopu. Mam tu na myśli wszystkie strony nie naszej wojny. Tak było często w kaszubskiej historii, że bracia stawali naprzeciwko siebie na polach bitwy. Dzisiaj walka o elektorat polegająca na demonizowaniu tych drugich i budowaniu poczucia wspólnoty poprzez wycieranie sobie twarzy wyższymi wartościami odbywa się prawie non stop, prawie wszędzie, prawie każdy w niej uczestniczy. Możemy oczywiście jako naród poprzeć tych, którzy są dla nas opcją bardziej korzystną. Czy jednak godzi się, abyśmy postępowali jak oni? Piszę ten tekst przed Marszem Niepodległości, imprezą Polaków. Co z tego, że jest przed? Już są gotowe scenariusze na obwinianie za wszystkie niepowodzenia wydarzenia! Antysystemowcy oskarżą PiS i PO (to samo zło), że wykombinowali im odebranie Marszu. Parlamentarny AntyPiS powie, że PiS i nacjonaliści, naziści, szatany razem radykalizują społeczeństwo. A może i PiS poczuje się osamotniony wobec reszty? Przecież to takie łatwe – powiedzieć, że oni wszyscy razem, zgodnie przeciwko nam.

Dziwię się Kaszubom, którzy biorą udział w tej wojnie po różnych stronach. To nie nasz styl walki. Dla mnie kaszubskość, to mój Dziadek, który po zawale szedł pracować mimo zakazu lekarza, bo przecież jak można nie pracować? To Mama, która nie kupowała mi wszystkiego na co mam ochotę, mimo że nie brakło pieniędzy. To wszystko co nauczyło mnie, że mam to co sam zarobię i nic, absolutnie nic nie uprawnia mnie do powiedzenia “mnie się należy”. Nawet to, że ktoś wobec mnie zawinił. Jak coś jest zepsute to zanim bierzemy się za szukanie winnych, naprawiamy to, aby jak najprędzej działało. Kaszubska mentalność to chęć pozostawienia świata choć odrobinę lepszym niż się go zastało, dzięki swojemu wysiłkowi. I teraz drzewo, które wyrosło na takiej glebie ma zasilać ten kompost wzajemnej nienawiści i obwiniania się? Tę chęć rozwalenia innych, niezależnie od tego, czy przyniesie to komukolwiek korzyść? To byle jakie podejście do pracy? Po co nam to? Wytworzyliśmy jako naród wspaniałą kulturę – pełną przywiązania do rodziny i otwartości na innych – popatrzmy na historię narodów i religii, które u nas były i są. Nasze dziedzictwo to zupełny fenomen połączenia zaradności z przywiązaniem do tradycyjnych wartości. W Polsce rodziny wielodzietne kojarzą się z biedą, u nas z gminą, w której jest niemal tyle przedsiębiorstw ile osób w wieku produkcyjnym. Czy to nie lepszy powód do dumy niż radość z dokopania tym drugim w sądzie, studiu telewizyjnym albo na ulicy? No i czy to nie lepszy punkt wyjścia do rozmów przy świątecznym stole, które nadejdą, nim się obejrzymy?

Nie mam zamiaru przeciwstawiać się jednemu wujkowi, który twierdzi, że demokracja umarła, ani drugiemu, który żąda, aby media były bardziej polskie, bo są niemieckie. Oni wkręcili się w nie swoją wojnę. Albo w sumie ta wojna wkręciła im się jak patyk między szprychy od roweru. To nie pierwsze pokolenie Kaszubów, które wkręciło się w jakąś obcą batalię.

Nie twierdzę oczywiście, że powinniśmy być bierni politycznie. Naszym obowiązkiem jest jednak pamiętanie o punkcie wyjścia – naszym interesie. My tymczasem już jesteśmy przyzwyczajeni, że taki interes zostawiony jest na końcu, jak już będzie spokój z innymi sprawami. A na to się nie zanosi. Ponadto chcę zaznaczyć, że nie próbuję stawiać tutaj sprawy zero-jedynkowo: dzieląc na tych złych Polaków i wspaniałych Kaszubów. Wiele w Polakach podziwiam, sporo im zazdroszczę i bardzo ich lubię. Nie godzę się jednak, byśmy przejmowali te metody działania, bo one po prostu nie są częścią naszej natury i w wykonaniu naszych rodaków wyglądają groteskowo. Chodzi tu o sytuacje, w których popieramy czyjąś narrację, nawet jeśli w tej narracji jesteśmy ukazani w złym świetle. Przyjmujemy historię w wersji napisanej przez ludzi, którzy nie mają pojęcia przez co przechodzili nasi ojcowie w najczarniejszych godzinach Europy. Przyjmujemy wersję samych siebie jako ozdoby do wszelkich poczynań jednej i drugiej władzy, musimy się w tej wersji ładnie zaprezentować i nie krzyczeć za głośno, bo to nieładnie. A jednak mimo propagandy, która nas zniekształca, ogranicza, każe przebrać się w mundur w barwach danego politycznego środowiska nasz naród żyje! Mój wujek (Polak!) opowiadał mi, że podczas pracy na budowie od razu rozpoznaje, czy ekipa to Kaszubi. Słyszy rozmowy na temat wydatków – za zarobione pieniądze postawią płot, zrobią elewację, zaplanują budżet. Inni (to jego słowa) myślą o weekendzie i daniu w gaz. Oczywiście to uogólnienie, sam wiem, że nie zawsze tak jest. Kiedy jednak ktoś z zewnątrz to zauważa, to może coś w tym jest? Może nasza siła wypływa z nas samych, a nie z tego, co nam w jednej czy drugiej kadencji Warszawa dała? Uwierzmy zatem, proszę Was, uwierzmy w siłę naszego narodu! Nie pokazywaną za pomocą pirotechniki na marszach, nie odwołującą się do nowoczesnej europejskości, ale naszą siłę polegającą na pozostawianiu świata nieco lepszym niż się go zastało. Ta sama siła może nam pomóc wstać po upadku naszej kultury, języka, tożsamości – właśnie ta chęć naprawiania tego co się zepsuło, a nie wypominania, oskarżania, zgorzknienia, poczucia bycia oblężonym.

Zbliża się kolejny Narodowy Spis Powszechny. Na razie to daleka perpeksywa i wiele bieżących spraw w międzyczasie. Kiedy będziemy wypełniać deklarację narodowości, pamiętajmy, że to deklaracja tego, jaką wizję świata przyjmujemy, z którą kulturą działania się utożsamiamy. 11. listopada to dzień św. Marcina. W naszej tradycji był to czas, kiedy parobkowie kończyli kontrakty oraz negocjowali nowe umowy na kolejny rok. Zawrzyjmy więc także umowę – że staniemy po własnej, kaszubskiej stronie. Pokażemy innym ziomkom, że taka deklaracja narodowościowa to opowiedzenie się za tym, co w nas najlepsze, a czego sami nie dostrzegamy. Że nie musimy się podpisywać pod cudzymi działaniami, bo sami mamy siłę. Pozostawmy świat wokół siebie nieco lepszym niż go zastaliśmy.