Archiwum kategorii: Felietón

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Hébel ò Zjezdze Kaszëbów: Òfiara ze se

Dodaj komentarz

Słowa prezydeńta Andrzeja Dudë ò naszi służbie Pòlsce pòtkałë sã z dobrim przëjãcym, bò lëdze pò prôwdze w to wierzą. Tak baro chcą wszëtczégò co pòlsczé brónic, że są w sztãdze tegò brónic nawet przed tim, co kaszëbsczé.

Przed Mszą Swiãtą na placu kòl kòscoła sw. Wawrzińca mie ùderził òbrôzk. Hewò bëniel w kòszulce zortu “pòlsczé patrijotné òbleczenié” stoji żdżącë za nôbòżéństwã. Kòl niegò białka w “kaszëbsczich ruchnach”. Prawie tak widzą nã dëbeltną juwernotã ti, co brawò bilë pò słowach głowë państwa. Kòszulka, jaką mòże założëc na co dzéń, mòże w ni robic, bawic sã, trenowac – pòkazywô zòbòwiązanié. Òbleczenié, jaczé je założoné rôz na jaczis czas na ùroczëstą Mszą – mô bëc prosto òbzdobą. Pòlôszë nama pòdzãkùją, że më tak snôżo wëzdrzimë.

To nie béł pòjedinczi òbrôzk. XX Zjôzd Kaszëbów to pierszi, jaczi jô pamiãtóm, w jaczim tëli bëło kòszulków ze zéwiszczama “Polska Walcząca” ë szlachùjącëch. Przë wlézenim do pilowóny przez armiã òchroniarzów i BÒRowików zonë dzéwczãta rozdôwałë pòlsczé staniczczi. Przikro bëło czëc słowa ò Pòlsce jakô mô bëc dlô naju wôżniészô jak Kaszëbskô. Przikro bëło wzérac, że lëdzóm taczi ùkłôd plażi. Jak jô sygóm pamiãcą do DJK w Bëtowie òrganizowónym krótkò przed Zjôzdã w tim gardze to so wdôrzóm, że pò himnie Zemia Rodnô chtos rozgòrzony wlôzł na binã i zaczął spiéwac Marsza Derdowsczégò. Nikògò to nie mierzëło, prosto bëłë òdspiéwóné dwie piesnie. Latos, jak òd czile lat to je w zwëkù – czëjemë téż dwa himnë. Mazurk Dąbrowsczégò i wëjimk pòématu Ò Panu Czôrlińsczim. Słowa aktualnégò przédnika Zrzeszeniô Édmùńda Witbrota z czasów welowny kampanie ò chãcë jednoczeniô brzëmią jak kòmùdny szpòrt.

fot. Adóm Hébel

To prezydencczé przemówienié równak nie bëło nôgòrszé. Bronisłôw Kòmòrowsczi we Wiôldżi Wsë dowalëł bezpòstrzédno nôrodny òpcje przez nazwanié ji “marginesã procesu renesansu kaszëbiznë”. Latos nôwëższi ùrzãdnik państwa gôdôł nawetka z ùwôżanim ò tim, że më sã ni mómë rozpłënioné w pòlsczi spòlëznie. Pózni równak sã òkôzało, że to niérozpłëniãcé pòlégô na òblékanim farwnëch ruchnów.

Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié ju òd jaczégòs czasu mô straconé (jeżlë mòże gadac, że òglowò miało) mańdat reprezeńtowaniô wszëtczich Kaszëbów, czë òrganizacje chtërna reprezeńtëje naje geszeftë. Mô mòc przebicô, żebë rôczëc rôz jednégò, rôz drëdżégò prezydeńta, klaskac jednémù i drëdżémù tak samò głosno, le gwës nie je w sztãdze rëszec sërców naszińców do robòtë wkół wôrtnotów, jaczé są spòdlim najégò jistnieniô. Nié, zgruchniãcé lëdzy w jeden plac, dze je mùzyka i wòrzta, a wzbùdzywanié w nich wseczëców zrzeszonëch z wizytą wôżnégò człowieka to nie je rëszenié sërców.

fot. Macéj Banjdur

Jô wiém, że we wëszëznach ti òrganizacje òni czëtają taczé tekstë (chòc ten mój je pò kaszëbskù, tej mòże do niegò nie zazdrzą, bò to dlô nich mãczącé), le wiém téż, że nie mdze òdpòwiescë. Tak jak ni ma òdpòwiescë przez slédné lata fąkcjonowaniô ti òrganiazacje. Ni ma òdpòwiescë na to, czemù òni òdrzucywają nôbarżi kùlturoùtwórczą òpcjã rësznotë. Jima to nie wadzy, tak jak lëdzóm zéńdzonym pòd lëzyńską biną nie wadzy, że na wôłtarzu cëzëch wôrtnotów më kładzemë to co nasze i pò dniu spãdzonym w ruchnach we farwné kwiôtczi wrócą do kòszulków co przëbôcziwają ò pòlsczich òbrzészkach.

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

„Ortograf” na banerze Zjazdu Kaszubów to wcale nie najgorsze, co tam zobaczycie

Dodaj komentarz

Gdzie są nasze kaszubskie symbole, gdzie flaga, gdzie gryf? – pyta David Szulëst (Shulist), kanadyjski Kaszuba i prezes Wilno Heritage Society. – Smutno patrzyć na politykę zamieszaną w wydarzenie kulturalne.

Mowa o banerze informującym o XX Swiatowim Zjezdze Kaszëb(ó/ô)w, który odbędzie się już w sobotę w Luzinie. Uwagę przykuł błąd ortograficzny, który zauważył dziennikarz Radia Kaszëbë Adóm Hébel, o wpadce napisało też Radio Gdańsk, a językowy feler komentował Tomôsz Fópka, członek Rady Języka Kaszubskiego. Jednak David Shulist i paru innych Kaszubów zwracają uwagę na dużo ważniejszą sprawę:

fot. Adóm Hébel

Zasłużony działacz z Kanady zwraca uwagę na całkowity brak symboliki kaszubskiej na materiałach promujących Zjazd, nie ma tam ani kaszubskiej flagi, ani gryfa, jest za to polska flaga i godło II RP.

Polityka i kultura nigdy nie powinny się mieszać. Moi przodkowie z politycznego punktu widzenia byli pruskimi Niemcami i nie mieli z Polską nic wspólnego, więc to dla mnie nic nie znaczy. Ani niemieckie, ani polskie symbole nie powinny być obecne na naszym kaszubskim wydarzeniu. Cieszę się, że nie będzie mnie w tym roku na zjeździe – napisał gorzko David Szulëst, potomek kaszubskich emigrantów z Prus Zachodnich do Kanady, którzy wyemigrowali w 1858 r., a ich potomkowie do dziś zachowali tam swoją tożsamość i język. Szulëst i kanadyjscy Kaszubi od lat przylatują do Europy na Zjazdy Kaszubów.

To smutny dzień w kaszubskiej historii. (…) Skończcie z politykowaniem, to nas zabija – dodaje.

Zjazd Kaszubów od 1999 roku był organizowany na cześć zjednoczenia ziem etnicznie kaszubskich w jednym województwie jako uczczenie wysiłków działaczy i samorządowców w ruchu kaszubskim. W tym roku wydarzenie odbywa się jednak pod hasłem XX Światowy Zjazd Kaszubów w stulecie odzyskania niepodległości, a pytanie, które się nasuwa, brzmi: czy Kaszubi nawet te parę razy do roku nie potrafią skupić się na uczczeniu własnej kultury i własnych symboli? Wszak 100-lecie niepodległości RP jest świętem ogólnopaństwowym, celebrowanym cały rok, a Narodowe Święto Niepodległości ma swoją stałą datę 11. listopada.

Wygląda na to, że w tym roku Światowy Zjazd Kaszubów będzie mniej światowy niż w poprzednich latach.

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

10 Przykazań Dobrego Kaszuby

2 komentarze

I. Dobry Kaszuba stara się jak najczyściej mówić po polsku i myśleć po polsku. Odrzuca balast, którym jest jego rodzima kultura, nie mówi po kaszubsku i nie wychowuje swoich dzieci po kaszubsku.

II. Dobry Kaszuba się nie buntuje i nie angażuje. Wie, że najważniejszy jest święty spokój. Milczy, gdy obraża się kulturę i mowę jego ojców. Dobry Kaszuba sam rozumie, że nie są to sprawy o istotnej wartości i trzeba o nich zapomnieć.

III. Dobry Kaszuba w trosce o skarb Państwa i samorządu kontestuje każdy wydatek na rozwój kaszubskiej kultury i tożsamości, choćby chodziło o parę metalowych tablic. Dobry Kaszuba wie, że to tylko fanaberie hobbystów i/lub polityków, którzy chcą coś na tym ugrać.

IV. Wszelkie rozterki na temat tożsamości etnicznej i narodowej za Dobrego Kaszubę rozwiązuje Państwo i Kościół. Urzędnik i ksiądz wiedzą lepiej, takie kwestie należy zostawić specjalistom.

V. Dobry Kaszuba wie, że prawdziwi Kaszubi żyją tylko w jego miejscowości, a wszyscy inni są farbowani i nie potrafią dobrze mówić po kaszubsku. Albo wprost przeciwnie, Dobry Kaszuba wie, że jego okolica to wcale nie są Kaszuby, bo te prawdziwe są gdzieś tam koło Kościerzyny/Kartuz/Pucka (do wyboru).

VI. Dobry Kaszuba nie jest zainteresowany i z pogardą patrzy na historię Kaszub i Pomorza. W zupełności wystarczy mu powzdychać do Kresów, Wilna i husarii.

VII. Dobry Kaszuba nie potrafi wymienić z tytułu ani jednej kaszubskiej książki, a z imienia ani jednego pomorskiego księcia.

VIII. Dobry Kaszuba, jeśli już musi mówić swoją regionalną mową, to pozostaje dumnym pół-analfabetą w tym narzeczu i nie odczuwa potrzeby, by umieć w nim czytać i pisać.

IX. Dobry Kaszuba jest niechętny kaszubskiej symbolice, no chyba że zarobkowo w wymiarze folklorystyczno-turystycznym i pod warunkiem, że pojawia się razem z symboliką polską w stosunku 1 do 3, żeby nikt nic złego nie powiedział.

X. Dobry Kaszuba patrzy ze spokojem i wzruszeniem ramion na wymieranie kultury i języka przodków. Tak będzie lepiej i prościej. Poza tym czym jest ta kultura wobec wielkiej kultury polskiej, jeśli nie jedynie dziejowym nieporozumieniem i fazą przejściową?

 

 

 

Photo: by Freepik.com

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Najstarsza historia Szczecina z 1613 r. czeka na wydanie

Dodaj komentarz

Ten zabytek sięga jeszcze czasów Księstwa Pomorskiego i zawiera mnóstwo interesujących informacji o ówczesnej stolicy Księstwa i jej historii. Chodzi o Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern (…), czyli Historyczny opis miasta Starego Szczecina na Pomorzu (…) Paula Friedeborna. Kwestię przetłumaczenia i wydania dzieła podniosła Alicja Kościelna, kustosz Archiwum Państwowego w Szczecinie. Pomysł został ciepło przyjęty przez część środowiska naukowego i przez Pomorzan zainteresowanych historią swoich ziem.

O tym, dlaczego warto o to tłumaczenie się starać, najlepiej napisała sama Alicja Kościelna:

1. Jest to najstarsza historia miasta. Friedeborn wydał ją w Szczecinie w 1613 roku. Autor pisząc swe dzieło, opierał się nie tylko na wcześniejszych opracowaniach historii Księstwa, ale przede wszystkim intensywnie wykorzystywał archiwum miejskie, do którego miał bezpośredni dostęp (w tym czasie pełnił urząd sekretarza miasta). Te części jego dzieła są szczególnie wartościowe, bowiem archiwum miasta Szczecina zaginęło w nieznanych okolicznościach w czasie lub wkrótce po zakończeniu II wojny światowej. Friedeborn był naocznym świadkiem wielu zdarzeń i opisywał je z dokładnością i zacięciem reportera.
2. Udostępnienie tekstu w języku polskim przyczyni się do popularyzacji wiedzy historycznej o Szczecinie, a jego naukowe, krytyczne opracowanie da czytelnikowi wgląd w stan badań nad historią Szczecina i dyskusje badaczy nad kontrowersyjnymi, z punktu wiedzenia nauki, fragmentami jego dziejów.
3. Stanie się impulsem do pogłębienia zainteresowań historią miasta jego współczesnych mieszkańców.
4. W przetłumaczonym dziele nauczyciele odnajdą atrakcyjne narzędzie wiedzy, łatwe do wykorzystania w pracy szkolnej.
5. Dla władz miasta dzieło Friedeborna może stanowić doskonały materiał promocyjny, zwłaszcza, że zakłada się jego wydanie bilingwistyczne.
6. Regionaliści i przewodnicy turystyczni uzyskają materiał pozwalający w jeszcze ciekawszy sposób opowiadać o różnych aspektach dziejów Szczecina. „Historyczny opis miasta Starego Szczecina na Pomorzu (…)” jest lekturą niezwykle zajmującą. Autor przedstawił w nim zarówno wielkie wydarzenia z przeszłości, chwalebne czyny mieszczan, skomplikowane czasami relacje z książętami, ale także wiele wydarzeń z życia codziennego. Sporo uwagi poświęcił zjawiskom budzącym zainteresowanie ówczesnego, ale także współczesnego czytelnika: rejestrował wydarzenia sensacyjne, zjawiska osobliwe, niepokojące, czy budzące grozę, skrupulatnie wymieniał anomalie pogodowe, opisywał niszczące skutki pożarów, ale też z dumą podkreślał żywotne siły miasta, dzięki którym za każdym razem dźwigało się z nieszczęść.
7. Możliwe będzie opracowanie szlaku turystycznego „wędrówek z Friedebornem” po miejscach opisywanych w Kronice.
8. Także spersonalizowanie dziejów miasta, bowiem Friedeborn wplótł w swoją wielką opowieść o Szczecinie dzieje zwykłych ludzi, takich, o których Wielka Historia milczy.
9. Tłumaczenie dzieł dawnych Pomorzan to dialog teraźniejszości z przeszłością. Bez tego dialogu nie można budować pomorskiej tożsamości.
10. Badanie, wydawanie i tłumaczenie dzieł pomorskiej historiografii postulował już w 1947 r. profesor Gerard Labuda. W następnych latach wielokrotnie mówili o tym profesorowie Henryk Lesiński, Edward Rymar, Tadeusz Białecki.
11. Wzorem zamierzonej edycji działa Paula Friedeborna jest pomnikowe wydanie „Pomeranii” Thomasa Kantzowa w tłumaczeniu Krzysztofa Gołdy i naukowym opracowaniu profesorów Tadeusza Białeckiego i Edwarda Rymara.

Fot. Dôvjid Mjiklosz

Projekt tego tłumaczenia Alicja Kościelna zgłosiła jako propozycję do Szczecińskiego Budżetu Obywatelskiego. Ze względów proceduralnych wniosek został odrzucony, ale ziarno na szczęście zostało zasiane. 18 czerwca br. w siedzibie Archiwum Państwowego w Szczecinie odbyło się spotkanie, które miało na celu przybliżyć zainteresowanym ideę przetłumaczenia i wydania. Wydarzenie cieszyło się sporym zainteresowaniem, dodatkowo uświetnili je swoją obecnością profesorowie Tadeusz Białecki oraz Edward Rymar, odpowiedzialni za pierwsze wydanie Pomeranii Thomasa Kantzowa. Wprowadzenie oraz omówienie idei, dzieła, a także postaci autora pokrótce przedstawił kierownik oddziału materiałów archiwalnych wytworzonych do 1945 r. – dr hab. Paweł Gut. Samo spotkanie nie tyle miało na celu przekonać kogokolwiek do sensowności takiej pracy, na sali bowiem przekonywać nikogo nie było potrzeby, a raczej przedstawić bardzo szerokie plany związane z publikacją oraz znaleźć sposób na sfinansowanie ambitnych zamierzeń. Rzecz bowiem wymaga pracy kilku zespołów, nie tylko translatorskich, ale i historycznych. Do pełnego obrazu dzieła Friedeborna potrzebne są poszerzone badania dotyczące jego biografii, co za tym idzie skrupulatnej kwerendy archiwów nie tylko w Szczecinie, ale także m.in. w Berlinie i Greifswaldzie, a także w Szwecji (był bowiem Friedeborn w trudnych chwilach końca istnienia niepodległego Pomorza zwolennikiem stronnictwa szwedzkiego, mając wybór między Szwecją a Brandenburgią). Paul Friedeborn był mistrzem słowa, jak określiła to Alicja Kościelna, na języku niemieckim grał jak wirtuoz na instrumencie, stąd również potrzeba zapewnienia Historycznemu opisowi… odpowiedniej wirtuozerii również w polszczyźnie, a co za tym idzie potrzebne będzie w projekcie wsparcie literackie. Takie kompleksowe podejście do przekładu wymaga nakładów. Rzeczą względną jest ocena, czy kwota podana we wstępnej wycenie (ok. 185 tys. zł) jest rzeczywiście aż tak duża. W obliczu korzyści jakie wydanie dzieła Friedeborna może przynieść dla tożsamości Pomorzan w ogóle i dla samych szczecinian, kwota ta nie powinna się wydawać niemożliwa do pozyskania. Zresztą z ust przedstawicieli miasta oraz Euroregionu Pomerania obecnych na spotkaniu padły pewne konkretne pomysły, które z nadzieją pozwalają myśleć o dalszych losach przedsięwzięcia.

Kim był Paul Friedeborn? Urodził się w roku 1572 w Szczecinie i również w Szczecinie zmarł, zmarł w wielce dramatycznym i symbolicznym roku 1637, czyli w roku śmierci ostatniego Gryfity, Bogusława XIV. Friedeborn pełnił szereg ważnych funkcji publicznych w mieście, był sekretarzem rady miejskiej, był członkiem rady książęcej oraz królewsko-szwedzkiej. Od roku 1630 do 1637 był burmistrzem Szczecina. W roku 1613 opublikował Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern (…), a w 1624 w języku łacińskim Topograficzno-historyczny opis miasta Szczecina, zaopatrzony w rycinę (Descriptio urbis Stetinensis, topographica, historica, cum icone).

Jeśli wydanie dzieła Paula Friedeborna dojdzie do skutku, a widząc z jaką determinacją i pasją podchodzą do sprawy pomysłodawcy pełen jestem wiary w sukces, w kolejce czeka wiele jeszcze dzieł pomorskich dziejopisarzy, m.in. Pomerania Jana Bugenhagena czy choćby Daniela Cramera historia kościoła na Pomorzu, pt. Das Grosse Pomrische Kirchen Chronicon.

Céch, Felietón

Etnolekt mazurski – czy kodyfikacja jest wykonalna? Burza (póki co jednego) mózgu.

Dodaj komentarz

Czy kodyfikacja mowy mazurskiej jest mission impossible? Czy jest swego rodzaju węzłem gordyjskim, ale z tą różnicą, że jego radykalne przecięcie rozminie się z celem? Często zadaję sobie to pytanie i nie mogę znaleźć jednoznacznej odpowiedzi. Mimo to nieustannie próbuję analizować zastane źródła, by cokolwiek z mowy Mazurów mogło przetrwać dla potomnych.

Kodyfikacją etnolektów mniejszościowych, lokalnych języków, często zagrożonych wymarciem, zajmowano się już praktycznie na wszystkich kontynentach świata. Od czasu do czasu słyszymy o spektakularnych próbach rewitalizacji rdzennych amerykańskich czy australijskich języków. Znany w Polsce jest też przykład niewielkiego języka wilamowskiego (proces rewitalizacji rozpoczęty przez Tymka Króla) – który decyzją parlamentu mógłby (choć pewnie nie będzie) zostać wpisany, obok języka kaszubskiego, do krótkiej listy języków regionalnych. Świetnie i skutecznie kodyfikację przeszedł ”dialekt literacki” – kurpiowski (nota bene ogromny szacunek za tak dyplomatyczne sformułowanie).

Sytuacja mazurskiego jest jednak na tyle rzadka, że zasługuje w mojej opinii na oddzielną analizę, której zaczynem może być niniejszy artykuł. Dodajmy do siebie wszystkie składowe, a zobaczymy, co można z tym zrobić, o ile cokolwiek można. Przed rozpoczęciem analizy pragnę także dodać, że temat został mi niejako podrzucony poprzez artykuł dr hab. Henryka Jaroszewicza o możliwości i konieczności kodyfikacji etnolektu śląskiego.

Szczerze mówiąc, nieco zazdroszczę innym grupom językowym, które często spełniają o wiele więcej warunków udanej kodyfikacji. Te czynniki, idąc tropem dr Jaroszewicza, ale też dorzucając swoje 3 grosze, można wymienić następująco:

  1. Aktualna liczba użytkowników danej mowy – nie ukrywajmy, czasami ilość bywa ważniejsza niż jakość. Rewitalizacja języka za sprawą jej kodyfikacji ma o wiele większe szanse na sukces, jeśli zwyczajnie jest do kogo z takim projektem się udać. Można nie tylko zbadać stan danej mowy w momencie kodyfikacji, ale też do tejże kodyfikacji użytkowników przekonywać. Ilu ludzi mówi po mazursku? Kilkadziesiąt osób na Syberii, kolejne kilkadziesiąt w Polsce, potencjalnie kilkadziesiąt-kilkaset w Niemczech. Stan tej mazurszczyzny nie zawsze jednak odzwierciedla dobry stan mazurskiego sprzed 50-100 lat.
  2. Potencjalna liczba użytkowników (baza ludnościowa) – liczba osób, które co prawda danej mowy nie znają, ale byliby w stanie identyfikować się z ludem, który taką mową niegdyś się posługiwał. W przypadku Mazur, w zależności od ostrości podejścia – od 2 do 15 tysięcy osób w Polsce, natomiast nie bardzo wierzę w możliwość masowego przywrócenia mazurskiego poza obszarem regionu – głównie w związku z naturalnymi procesami asymilacyjnymi i wielopokoleniowym oderwaniem od ojczystej ziemi. Potomków Mazurów w Niemczech jest szacunkowo około pół miliona, dlatego też mimo wszystko nie wolno zignorować tej bazy, nawet gdyby rewitalizacja miała przekonać tam znikomy promil, w sytuacji mazurskiego byłby to niemały progres. Trudnością wiodącą są niestety różnice językowe – rodzimy użytkownik polszczyzny pochodzenia mazurskiego o wiele prędzej nauczy się mowy przodków niż rodzimy użytkownik niemieckiego – głównie dlatego, że mazurski w swej strukturze jest słowiański, mimo rozlicznych wpływów germańskich, nie tylko leksykalnych, ale też i gramatycznych.
  3. Wzajemna spójność geograficzna i językowa gwar kodyfikowanego obszaru. W mojej opinii jeden z najważniejszych czynników, nawet ważniejszy od dwóch powyższych. Im bardziej wewnętrznie zróżnicowana jest mowa, tym więcej rodzi się wątpliwości związanych z faworyzowaniem danej gwary jako podstawy literackiej czy też na temat stopnia włączania gwar ościennych, ich słownictwa czy cech gramatycznych. Jednocześnie rodzi się pytanie o to, jak bardzo liberalne powinno być podejście – ile synonimów, ile opcjonalnych, ale akceptowanych zachowań użytkowników. W przypadku Mazur sytuacja zmusza do liberalnego podejścia. Po pierwsze użytkowników czy chętnych jest niewielu. Po drugie, ich mowy są często niezbyt spójne – dość powiedzieć, że ostródzki mazurski de facto jest mową wywodzącą się z wielkopolskiego obszaru dialektalnego gwary chełmińskiej i nie ma mazurzenia (wymowy sz, cz, dż, ż jak s, c, dz, z), zachodniomazurski wywodzi się od kolonistów mazowieckich z okolic Ciechanowa, Mławy czy Przasnysza, środkowomazurski to przeniesiona mowa kurpiowska, a we wschodniomazurskim da się wyczuć wpływy gwar suwalszczyzny. Innym realizacjom podlegają podstawowe głoski – przykładowo ”á” w ostródzkim wymawiano jako ”o”, środkowe Mazury jako ”å”, zachodnie i wschodnie zaś jako ”a”. Labializacje (wymowa o i u jako ło, łu) najczęściej pojawiały się w paśmie od Mrągowa i Giżycka po Pisz i Białą Piską, prejotacje (ji, jé zamiast i na początku wyrazów) głównie zaś w okolicy Mrągowa i Giżycka. Moje decyzje w propozycji kodyfikacji bywają więc dla niektórych niejasne – włączyłem tu labializacje i prejotacje, mimo, że znaczna część terenu mówiła inaczej.  Trzeba jednak zwrócić uwagę, że to właśnie tu obecnie żyje potencjalnie najwięcej potomków Mazurów – co widać po odsetku ludności ewangelickiej, tylko w tamtych okolicach i dodatkowo w pow. kętrzyńskim wahającej się około zawrotnego odsetka 1-2% całości populacji (wszędzie indziej jest jeszcze gorzej). Nie chcę jednak, by Mazurzy z innych stron czuli się wykluczeni z tego procesu, dlatego też bardzo liberalnie przyjmuję słownictwo ze wszystkich obszarów mazurskich (nawet słownictwo ostródzkie), tylko dostosowując je do środkowomazurskiej ortografii (przeznaczonej dla całego regionu). Akceptuję też liczne opcjonalności chociażby we fleksji – równie przyjaźnie patrzę na zachodniomazurskie -óm, jak na środkowo-wschodnie -ám (kónióm vs kóniám), czy na środkowe -rziá, -dzio oraz typowe dla reszty Mazur -rijá, -dijo (artilerziá vs. artilerijá, radzio vs radijo). Ten ogromny liberalizm na granicy językowej anarchii zdaje się tu jedyną możliwością uszanowania mowy wszystkich Mazurów, którym wszak tak bardzo historia poskąpiła szacunku.
    Jednocześnie zawsze podkreślam, że pierwszeństwo ma mowa domowa – jeśli ktoś pamięta inaczej z domu, ma prawo mówić po swojemu. Kodyfikacja tutaj staje się bardziej narzędziem dla tych, którzy chcieliby poznać mazurski, a nie mają takiej możliwości w swoim środowisku. Zatem skodyfikowany mazurski będzie siłą rzeczy nieco ”usztuczniony”, “zmiksowany”, co jest chyba nie do uniknięcia niezależnie od przyjętej strategii. Staram się jednakowoż unikać tworzenia neologizmów, a jeśli już jest to konieczne z braku zastanych słów w źródłach, próbuję naśladować te same tendencje, jakie miały miejsce w analogicznych przypadkach, nierzadko konsultując to z samymi Mazurami.

    Źródło: dialektologia.uw.edu.pl – wpływy zewnętrzne na dialekty Warmii i Mazur
  4. Rozproszenie ludności. Nie zawsze mały obszar ”naturalnego”, ”historycznego” występowania danego etnolektu to coś złego. Czasami miewa to duże znaczenie organizacyjne. W niewielkich Wilamowicach sprawy idą o wiele lepiej niż chociażby na Mazurach między innymi właśnie dlatego, że cała uwaga skondensowana jest na obszarze kilkadziesiąt razy mniejszym niż na Mazurach. U nas popularyzacja mazurskości powinna się odbywać na obszarze 12 mazurskich powiatów, a nawet 13, jeśli doliczać gminę Olsztynek, z niewiadomych powodów dołączoną do powiatu warmińskiego, olsztyńskiego.
  5. Stosunek do wpływów zewnętrznych i podobieństw do mowy dominującej. Na ile wpływały na daną mowę literackie odmiany ”dużych” języków czy też gwary ościenne? Jaki stosunek do tych wpływów mają użytkownicy? Czy należy ulec tej czy innej współczesnej preferencji użytkowników, niejako wbrew frekwencji występowania danych słów w źródłach? O tym pisywał też nieraz Grzegorz Kulik, tworzący korpus mowy śląskiej. Z tego korpusu często wyłania się używanie słownictwa łudząco podobnego do literackiej polszczyzny. Słowa te jednak z czasem zostały zastępowane przez rzadkie synonimy bądź germanizmy, co miało charakter manifestacji odrębności. Niniejszym ujawnia się między innymi tendencja do frekwencyjnie częstszego używania germanizmów w mazurskim czy śląskim. Mają one być dowodem na odrębność danej mowy od dominującej, literackiej polszczyzny (choć nie uważam, że trzeba cokolwiek udowadniać przez siłę). Nie zawsze jest to proces świadomy, to należy podkreślić. Po prostu germanizmy czy rzadkie lokalizmy są czymś wyraźnie innym, a ruchy regionalne podświadomie nastawione są na podkreślanie ”swojskości”. Nie musi mieć to nawet wiele wspólnego z sympatiami politycznymi – słówka te stały się tak naturalną częścią mowy, że ich pochodzenie bywa czasami trudno identyfikowalne dla niektórych użytkowników. Tak samo, jak wielu Polaków nie zdaje sobie sprawy, że używają germanizmów, mówiąc ”ratusz”, ”blacha”, ”farba” etc. W przypadku mazurskiego różne obszary cechowały różne natężenia wpływów niemieckich – największe właśnie w okolicach Mrągowa i Giżycka, najmniejsze zaś, zdaje się, w okolicy Działdowa i Nidzicy. Sam zresztą, na początku swej mazurskiej drogi, używając działdowskich słówek i działdowskiej, najbliższej polszczyźnie literackiej odmiany mazurskiego bywałem oskarżany o celowe, ideologiczne pomijanie germanizmów! Niektórzy zarzucali mi mówienie po ”mazowiecku”, “polonizowanie Mazurów”, podczas gdy źródła mazurskie z okolic Działdowa odzwierciedlają zbliżony stopień germanizmów, jaki w sposób naturalny używałem. Dopiero sztuczne dodanie liczniejszych germanizmów poskutkowało głosami akceptacji, bo taka mowa była bliższa temu, co pamiętają od dziadków czy rodziców. Dziś sam wręcz zauważam, że zdarza mi się przegiąć w drugą stronę…
    Źródło: dialektologia.uw.edu.pl – zauważ wyjęcie Działdowszczyzny z obszaru badań – powojenne badania nie obejmowały obszaru Działdowa i okolic, gdyż te zostały włączone do Polski już po I WŚ
  6. Emancypacja językowa potencjalnych użytkowników, wykształcenie i stopień urbanizacji. Niestety – wiejskie ośrodki będą sobie radziły o wiele słabiej. Ze względu na ważniejsze problemy lokalnych społeczności – takich jak bieda, wykluczenie, uzależnienia. Mniejszy udział miast to także mniejszy potencjał edukacyjny – brak ośrodków badawczych, brak warstwy inteligenckiej nastawionej na swoją kulturę i mniej lub bardziej chciane przypisanie danej kultury do ”tego, co było, do skansenu” czy do negatywnie rozumianej “wiejskości”. To widać jak na dłoni na Śląsku – miejskość kultury skutkuje takimi pomysłami jak zespół Oberschlesien, jak wydanie tłumaczeń literatury światowej czy Biblii. Wciąż niewykorzystany zostaje natomiast potencjał katowickiej czy opolskiej uczelni – ale tu chociaż jest z czego wybierać. Mazurzy, jeśli chcą się kształcić, muszą jechać co najmniej do Olsztyna, a większość i tak wybiera dalsze ośrodki jak Gdańsk, Toruń, Warszawa. Fakt, że olsztyński UWM nie spełnia praktycznie niemal żadnej roli w badaniu Mazurów i mowy mazurskiej, a ciężar ten spoczywa na dzielnie walczącej o przetrwanie pracowni dr Sobolewskiej w Warszawie, pozostaje godzien pożałowania. Trudno też powiedzieć, na ile ujednolicona ortografia przyjmie się wśród Mazurów – trudności rodzi użycie niestandardowych liter (zredukowanej i tak, choć w mojej ocenie koniecznych do wyrażania zjawisk fonetycznych), konieczność zainstalowania oddzielnej klawiatury polsko-mazurskiej, ale też zwyczajny lęk przed popełnianiem błędów (choć staram się ich nie wytykać) czy trudności w zmianie przyzwyczajeń (skoro można coś zapisać mniej-więcej polskim alfabetem, to po co to zmieniać). Do problemów natury emancypacyjnej wciąż zalicza się stawianie Mazurów wobec wyboru – Niemiec czy Polak, nie dając im jednocześnie tzw. trzeciej drogi, a więc pozostanie po prostu przy mazurskości. Na problem ten zwracał uwagę już działacz mazurski sprzed niemal 100 lat – dr Kurt Obitz, który za swoją promazurską postawę wylądował w obozie koncetracyjnym, oskarżony o szerzenie ”Polengefahr”. Podobny los spotykał innych działaczy mazurskich – za rządów niemieckich oskarżani o szerzenie polskości, musieli się ukrywać przed wywózką do obozów, za rządów polskich uznawani za Niemców i poddawani szykanom. Brak masowego wsparcia ze strony nieinteligenckich Mazurów, zajętych raczej radzeniem sobie z biedą i wykluczeniem, nie poprawiał sytuacji działaczy i często pozostawiał ich w osamotnieniu. Sami Mazurzy muszą się też nauczyć myśleć wysoko o swojej mowie. Zrozumieć, że jest tak samo dobra i ważna, jak każda inna, ale miała mniej szczęścia w historii.
  7. Wsparcie organów samorządowych i państwowych – tutaj niestety wciąż jest to kropla w morzu potrzeb. Temat mazurski został skutecznie zepchnięty na margines świadomości. Cóż począć, gdy nawet osoby tworzące książki o Mazurach zagadnięci o ”kwestię mazurską” odpowiadają: ”ale jaką kwestię mazurską? Żadnej kwestii nie ma”. Nie wiem, na ile te osoby spotykają tych samych Mazurów, co ja, bo w mojej opinii w duchu dziesiątki, jeśli nie setki Mazurów czekają na jakąś symboliczną formę rozliczenia z przeszłością i zmiany teraźniejszości, zawalczenia o to dziedzictwo. W takiej atmosferze, gdy resztki Mazurów cicho szepczą o swoich prawach, a reszta uznaje ich za lud wymarły, trudno jednak oczekiwać wsparcia od laików – samorządowców, którzy w większości są osobami zajmującymi się zarządzaniem i gospodarowaniem, a nie tworzeniem świadomości kulturowej na swoim terenie.

Te wszystkie czynniki pokazują, przed jak karkołomnym, niemal niemożliwym zadaniem stoi społeczność mazurska. Jeśli chce przetrwać – musi przez to przebrnąć. Bez kodyfikacji (albo przynajmniej tej dotychczasowej, bardzo anarchistycznej semikodyfikacji) nie będzie słowników, podręczników, a żaden polityk (lokalny czy nie – nieważne, to on rozporządza środkami) nie spojrzy przychylnym okiem, uzna taką propozycję za niepoważną. To też ogromna kwestia prestiżu – mowa bez własnego zapisu i normy, choćby liberalnej, pozostaje potoczna, ”prosta”, a więc w mniemaniu wielu – niepoważna. Przecież to stąd właśnie bierze się głupia tendencja do używania mów lokalnych wyłącznie do śmiesznych piosenek czy niewybrednych żartów. Czy kodyfikacja w takich warunkach jest możliwa? Nawet jeśli nie, trzeba spróbować. Chciałbym zaprosić wszystkich do dyskusji nad tą sprawą wielkiej wagi i rangi.

Efekty tych prób można zobaczyć na stronie fb Mazurskie Słówko na dziś, grupie ”Mazurská Gádkä” oraz stronie mazurska.eu.

Felietón, Jãzëk, Wszëtczi artikle

Pomorski język migowy

Dodaj komentarz

Dominika Florczak, Dariusz Kosztowny

Choć nie mówi się o tym głośno, na Pomorzu nie tylko Kaszubi mają własny język. Każdy z nas chce mówić pięknym, czystym językiem znanym z serwisów informacyjnych; każdy angielskim próbuje władać, jakby został wydany na świat przez samą Elżbietę II. Robimy tak – ale tylko oficjalnie. W domowym zaciszu, wśród przyjaciół, na terenie bezpiecznym pozwalamy naszym regionalizmom, slangom, gwarom i kolokwializmom szaleć do woli. Używanie naturalnego języka stało się nienaturalne całkiem niedawno.

Jedną z pierwszych rzeczy, jaką możesz usłyszeć w Szczecinie, jest zdanie „mówimy najczystszą polszczyzną w Polsce”. Zdanie to, powtarzane jak mantra, wypowiadane setki razy dziennie przez biznesmenów, motorniczych, radnych, fryzjerów, nauczycieli… zawiera w sobie najczystszy w Polsce smutek. Brak „nieczystości” oznacza brak przeszłości. Kaszubi od lat walczą o pewną niezależność, o uznanie walorów ich kultury płynących właśnie z odrębności kultury języka. Nie są oni jedyni na Pomorzu. Z podobnymi problemami muszą zmierzyć się głusi. To właśnie lokalny język migowy rozwija się na wspak tendencjom globalnej wioski.

Istnieje przekonanie, że język migowy to jednolity byt w rodzaju średniowiecznej łaciny opierający się na grze gestów. Nic bardziej mylnego. Język migowy posiada swoje odmiany narodowe, regionalne, miejskie, osiedlowe. Logicznym jest więc też to, że istnieje odmiana pomorska!

Podjęto próby stworzenia jednego, pełnego norm i zasad języka (system językowo-migowy). W uproszczeniu: miał on na celu ujednolicić i ułatwić kontakt między głuchymi a słyszącymi oraz pomiędzy regionami. Większość słyszących rozpoczynających przygodę z językiem migowym zaczyna właśnie od systemu. Głusi jednak szybko sprowadzają na radosną i swobodną ścieżkę języka naturalnego. Jaka jest ta droga? Mniej oczywista. Dzień dobry, do widzenia czy dziękuję wygląda w całym kraju tak samo. Problemy zaczynają się jednak dość szybko… Każdy region ma własne określenia. Język mówiony zna inne określenia niż migany i odwrotnie. Inaczej migają głusi wychowani w rodzinach słyszących, inaczej – w rodzinach niesłyszących. Inaczej starsi, inaczej młodsi. Jakby tego było mało, znaki (nazywane potocznie migami czy gestami) rodzą się same w trakcie rozmowy, a ich żywot może trwać kilka minut lub wejść do szerszego obiegu. Jeśli poruszymy problem lokalnych różnic z głuchymi, dość szybko usłyszymy narzekania na ten czy inny region. Dowiemy się też co nieco o… akcencie.

Te i inne problemy spotkaliśmy w trakcie pracy przy spektaklu o pomorskiej piękności, Sydonii von Borck pt. „Wilcze Piętno”. Sam pomysł dwujęzycznego spektaklu brzmi dość karkołomnie. Lecz jak pogodzić musical ze światem ciszy? Jak przetłumaczyć nieprzetłumaczalne? Jak stworzyć nowe słowo tak, by przez publiczność było od razu zrozumiane? Nie mamy instrukcji. Wiemy za to, że najważniejsze jest szukanie podobieństw i zakochanie się w różnicach. Dzięki tej obserwacji, czy raczej zderzeniu i starciu się tych dwóch różnych kultur, na nowo zrozumieliśmy i przemigaliśmy słowo renesans. Nie musimy też więcej literować imienia Sydonia – wystarczy, że pokażemy „wilk” i wszyscy rozumiemy, o kim mówimy. Na scenie oczywiście królowały pomorskie znaki. Inaczej nie mogliśmy.

Świat zna tysiące języków. O wielu z nich nie usłyszymy – znikną na rzecz bardziej oczywistych, popularnych, czystych. Nie ojczystych, nie naturalnych, w żaden sposób nam nie bliskich. Proponujemy iść za przykładem głuchych i… pozostać głuchym na wszelkie podłe próby wyrównywania języków.

Felieton pierwotnie ukazał się w numerze 3/2014 (3) SKRË – pismienia ò kùlturze

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Szatkowski: Komuna wygrała. Przynajmniej językowo.

3 komentarze

Komuna wygrała. Tak w skrócie można opisać stosunek wielu z nas do różnorodności językowej. Kilka pokoleń wmawiania dzieciom i dorosłym, że jest jedna jedyna słuszna mowa, polska, literacka, a wszystko inne to relikt czasów, które słusznie minęły. Dziś oczywiście jawnie się z reguły nie piętnuje języków regionalnych i gwar. Bo to passé, nie pasuje do poprawnej politycznie kreacji, jaką jest przypisywanie sobie nowoczesności i inteligentnego stanu. Jednak jakiś kozioł ofiarny jest potrzebny naszej podświadomości, jakoś trzeba pewne nieprzepracowane kompleksy często związane ze wsią czy małomiejskim pochodzeniem podleczyć. Bo w sercu wiemy, że dziadkowie byli ze wsi. A ktoś wmówił, że miasto to same perfumy i wspaniałości, a wieś to smród, bród i ubóstwo. W Trójmieście spotkałem się z tym wiele razy, dziadkowe “z Kaszub“, ale ja “z miasta“. Kaszubi do skansenu. I takim kozłem stają się właśnie regionalizmy, resztki naszych lokalnych języków, dialektów, gwar, pozostałości po mowie przodków wplatane mniej lub bardziej świadomie do języka literackiego. Ten problem chciałem właśnie dziś podnieść. Bo ani ja, ani prawdopodobnie Ty, czytelniku, nie jesteśmy od niego zupełnie wolni. Czytaj dalej Szatkowski: Komuna wygrała. Przynajmniej językowo. →

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Jablonsczi: Refereńdum w Katalonii ë tej co dali?

Dodaj komentarz

Katalończicë rzeklë sí/jo! Za samòbëtnym katalońsczim państwã welowalo w refereńdum 90% z 2 260 000 tëch, co szlë do ùrn. Pòdôwają, że to je 42% wszëtczich, jaczi mają w Katalonii prawò welowac, blós mają to pòliczoné na spòdlim òddônëch kôrt ë nie je doch wiedzec kùli z nëch zarekwirowa Szpańskô pòlicjô. Gôdô sã, że to móże bëc nawetka kòl 700 000. Tedë nót bë bëlo gadac ò frekwencji 55%.

Rząd Katalonie, w zgòdze z przejãtim w zeptembrze przez parlameńt Przeńscowim Aktã, móże tere w 48 gòdzënach proklamòwac samòstójnotã. Premier Carles Puigdemont z aùtomatë móże òstac katalońsczim prezydeńtã ë wnetkã òglosëc parlameńtarną welacjã, a tej òb rok móże pòwstac nowô kònstitucjô nowégò eùropejsczégò kraju.

Nie wiémë, czë tak mdze, bò doch Madrit refereńdum nie ùznôwô ë za nic mô wòlą Katalonów. Tedë nie je rzeklé, że Szpańczicë nie mdą chcelë mòcą ùtrzëmac swòjã wladzã w Katalonii. To je baro mòżlëwé, w taczi sytuacji, czej wëszeznë Eùropejsczi Ùnie dali mdą cwierdzëlë, że co dzeje sã na Jiberijsczim Póllądze je bënową sprawą Szpanie.

Mòje pitanié: „tej co dali?” tikô sã prawie tegò, jak pò tim, co stalo sã 1 òktóbra w Katalońsce, EÙ ë zrzeszoné w pòspólnoce państwa, a w tim òsoblëwie Pòlskô, zrozmieją w kùńcu, że ceńtralizacjô wladze je bùten szëkù ë je ju czas zjinaczëc ceńtralno-regionalną zrzesz.

Jakno wiceprzédnik Kaszëbsczi Jednotë pòdpisëjã sã pòd slowama Dejowi Deklaracje ti Stowôrë Lëdzy Kaszëbsczi Nôrodnoscë: „Jesmë za mòcnyma samòrządnyma regionama ë mdzemë wspierac decentralizacjã jakno ôrt rządzeniégò krajã. Naszim célã je rozwij Pòmòrzégò, jakno wielekùlturowégò regionu ò wiôldżi spòlëznowò-gòspòdarzeniowi mòcë, chtëren mòże chronic zasobë spòlëznowi i jindiwidualny energie wszëtczich jegò mieszkeńców.”

Deceńtralizacjô pòzwôlô nié blós rozrzeszac ekònomiczné klopòtë, ale téż je òdpòwiescą na ambicje regionalnégò spòla. Mie jińteresëje kùlturowô aùtonomiô Kaszëbów ë òbëwatelsczi región, jaczégò pòczëcé bãdzemë twòrzëlë wëcmanim z wszëtczima mieszkeńcama województwa. Jistno jak jiny zrzeszony w Kaszëbsczi Jednoce, jô jem ti ùdbë, że nót je dac przedstôwcóm mieszkeńców Pòmòrzégò zarządzywac wikszim dzélã wërobionëch w regionie podatków. Jô wëpòwiôdajã sã procëm taczim spòlowim ë gòspòdarsczim praktikóm, jaczé zmiésziwają znaczënk najégò regionu, jak chòcle wëprowôdzanié z Pòmòrzégò wiôldżich firm z ùdzélã skôrbù państwa. Jô jem procëm calownémù pòdpòrządkòwaniémù sã naszich gbùrów ë rëbôków taczi eùropejsczi pòlitice, jakô nie widzy regionalnëch òsoblëwòsców gòspòdarzeniégò ë fëszowaniégò.

Timczasã, co mie mierzy, w eùropejsczim zjednanim w nôwikszim dzélu jidze ò pòlitikã ë financowé geszeftë państwów, co je dobrze widzec prawie tere w tim falu relacjów Szpanie ë Katalonie ë wnetka niżódny nó to reakcje ùnijnëch wëszëznów. Eùropejsczé regionë, kùlturë ë jãzëczi bezpaństwòwëch nôrodów są w tim wszëtczim dopiérze na drëdżim, jak nié na trzecym placu.

Madricczi dniownik „ABC” napisôl: “Niedzela kùńczi sã smùtnym wërozmienim, że nie dobëla ani Katalońskô, ani Szpańskô. Szkòda, że nie dalo sã rozlaniémù krëwie zascygnąc.” Mòglo bëc jinaczi tam, a mdze jinaczi wszãdze, dze miészëznów nie mdą wënôrodawialë ë w miono demokracje ògrańczalë jich aspiracjów, le bùdowôné mdze na spòdlim pòspólnégò zrozmieniô. Wszelejaczé dzejanié nót je òprzéc na lëdzczi solidarnoscy, ùwôżanim wòlnotë i sprawiedlëwòtë.

Felietón, Wszëtczi artikle

Hebel: Jestem jednym z kaszubskich świrów

1 komentarz

Nazywam się Adam Hebel. Jestem jednym z kaszubskich świrów. Tych, co chcą, żeby każdy był zmuszony gapić się na kaszubskie nazwy miejscowości. Tym, który nie zwraca uwagi na to, że komuś może się nie podobać Wejrowò i który z tym kaszubskim troszeczkę już przesadza. Zanim mnie skrytykujesz albo olejesz jako kolejnego świra, przeczytaj proszę co mam Ci do powiedzenia, żeby zrozumieć, dlaczego jesteśmy tacy, jacy jesteśmy.

Po pierwsze: zależy nam na obecności kaszubskiego w przestrzeni publicznej, bo to również nasza przestrzeń. Musisz zrozumieć (w sumie nie musisz, ale byłoby miło, gdybyśmy się rozumieli), że kaszubski to dla mnie i innych “świrów” podstawowe narzędzie komunikacji. Nie jest to moje hobby, które uprawiam, jak mnie żona wypuści na weekend, tylko znaczy on dokładnie tyle, ile dla Ciebie język polski. Jak się budzisz, to pierwsza myśl, niezależnie czy to “o k****”, czy “jaki piękny dziś dzień!”, to Twój pierwszy komunikat wysłany do samego siebie w języku polskim. Ja ten komunikat wysyłam w kaszubskim. Robię zakupy po kaszubsku, pracuję po kaszubsku, spędzam czas wolny po kaszubsku. Czy to męczące, całe życie z kaszubskim? – możesz pomyśleć. Więc ja spytam – a Ciebie nie męczy ciągle ten polski? Jak widzisz, to po prostu naturalne narzędzie komunikacji.

Ale co to Ciebie obchodzi i dlaczego mam się z tym narzucać w formie kaszubskich tablic? Teraz proszę Cię o zrozumienie kolejnej rzeczy – my Kaszubi nie mamy swojego państwa, które by się nazywało “Kaszubska Republika” czy tam “Święte Cesarstwo Narodu Kaszubskiego”, co nie znaczy, że swojego państwa w ogóle nie mamy. Naszym państwem jest Rzeczpospolita Polska, która gwarantuje nam prawa do używania własnego języka. I teraz zauważ, że Twój język jest pokazany na tablicach, mój nie, a oba języki mają prawo funkcjonować w przestrzeni publicznej. Czy ja mówię, że nie życzę sobie tablic po polsku na mojej ziemi? Nie, a mógłbym używać argumentów typu “150 lat temu tutaj nie było polskiego, tylko niemiecki”, “są to tereny zamieszkiwane przez Kaszubów”, “jesteśmy ludem, który przybył tu jako pierwszy z wszystkich obecnych tu współcześnie”. Dlaczego tego nie robię? Bo po pierwsze uznaję, że polski jest językiem urzędowym w RP, po drugie szanuję ludzi, których przodkowie (bądź oni sami) przyszli tu później niż moi przodkowie.

W takim toku rozumowania zupełnie niezrozumiałe jest, dlaczego można w ogóle nie życzyć sobie kaszubskiego na tablicach? Zrozum, że ja nie jestem uchodźcą (choć przez karnację można mnie pomylić…), nie mam gdzie sobie stąd iść, ja nie mam jakiejś swojej ojczyzny, w której mój język funkcjonuje, do której mogę sobie pójść, jak mi się nie podoba, że mnie nie chcą tutaj. Ja nie mam dokąd iść, a na własnym terenie muszę udowadniać, czy miasto, które było domem moich przodków jest na tyle moje, że mogę sobie “dostawić” kaszubską tablicę pod polską, pod tablicą w Twoim języku, który jest Tobie tak bliski, jak mi ten, którego tak bardzo sobie nie życzysz. Jak nie ma prawa funkcjonować tutaj, to przepraszam, gdzie ja mam sobie pójść? Dokąd?!

No, ale przecież kiedyś ci Kaszubi tego nie mieli i im nie przeszkadzało – zapewne przechodzi Ci taka myśl przez głowę. Owszem, nie narzekaliśmy – bo nie mieliśmy gdzie! Dawniej za mówienie po kaszubsku można było dostać po głowie i to bardzo dosłownie. Czy do tego też mamy wrócić, bo przecież nikt nie narzekał? Ja nie chcę wprowadzić niczego nowego, chcę po prostu uznania tego, co już jest. Język polski nie jest zagrożony, po prostu obok niego tak jak funkcjonuje naturalnie, tak też na tablicy zafunkcjonuje język tych, którzy tu mieszkają tu prawdopodobnie od VI wieku n. e.

No, ale tu jest Polska i język polski ma być używany! Ten argument jest szczególnie bolesny. Polska dzisiaj to ta sama, która kilkaset lat temu słynęła z wielu języków i narodów żyjących wspólnie pod jednym panowaniem (te fajne czasy, kiedy szlachta miała takie zakręcone szabelki i jak się mówiło, że się jedzie nad polskie morze, to nie było wiadomo, czy się jedzie na północ czy na południe). Co się stało, że dzisiaj drugi język nie może sobie spokojnie stać obok pierwszego? Zrozum, że taki argument każe mi i podobnym do mnie żyć w paradoksie. Z jednej strony dajesz mi do zrozumienia jak bardzo do Polski nie pasuję, z drugiej nie pozwalasz nawet pomyśleć o zakwestionowaniu tejże Polski. Co ja mam w tej sytuacji zrobić? Jak się nie podoba w Polsce to wypad do siebie… ale ja jestem u siebie!

Pomyślałeś/aś, pisząc, że nie życzysz sobie kaszubskich nazw, co ja w tej sytuacji czuję? Jak czuje się ktoś, kto jest u siebie, a kiedy obecność mojego języka w przestrzeni publicznej może wzrosnąć z 0,001% do 0,002%, ktoś mówi, że to za dużo? Wiesz jak spoglądam w oczy mijanych ludzi, którzy być może są także w grupie tych, co sobie nie życzą? Pomyślałeś/aś, że język, z którym te świry tak przesadzają, to język bliski komuś tak jak Tobie ten, w którym właśnie teraz odbywasz procesy myślowe? Co by było, gdyby Tobie ktoś chciał wydrzeć język Twoich przodków w miejscu Twojego urodzenia i miałby obiekcje co do takich drobnostek jak powierzchnia czterech zielonych tablic? To, że nam nikt nic nie odbiera, bo my tego nie mieliśmy, jeszcze pogłębia moją rozpacz. W momencie, kiedy nasz język został niemal w stu procentach wytępiony, często przemocą, powolutku zaczyna się robić normalnie – tak jak nie było za Niemiec ani za II RP, ani za komuny. Zaczyna się robić normalnie i w tym normalnym społeczeństwie spotykamy się na własnej ziemi z taką reakcją. Zastanów się przez chwilę, co ktoś taki jak ja musi teraz czuć…

Felietón, Nowinë, Wszëtczi artikle

Hébel: Strzél Aùrorë

Dodaj komentarz

Tak jak “Strzél z Aùrorë” w 1917 rokù béł zôczątkã Rujanowi Rewòlucje, tak “strzél Aùrorë” sto lat pózni zaczął pòkazëwac jakô je mòc najégò nôrodu w jinternece. Pierszé wëdarzenié bëło wprowadzenim straszlëwëch zmianów, drëdżé to baro pòzytiwny symptom. Jidze ò òdpòwiesc mediów i jinternaùtów na mòwã nienawiscë sczerowóną do Kaszëbów, jakô zmùżdżëła wszelejaką kritikã i òsmiészëła pòjedinczé głosë, jaczé brałë w òbronã wroga naszi spòlëznë.

Krótkò przëbôcziwającë – brëkòwniczka Facebooka pòdpisónô jakno Magda Aurora w kòméntérze pòd artiklã ò kaszëbskòjãzëkòwi szkòle napisa, że wedle ni ten jãzëk je nôbrzëdszi. Na delikatné sugestie, że ò kògòs jãzëkù tak sã nie słëchô gadac zaczãła corôzka barżi wërażiwac nienawisc do Kaszëbów, jaż zaczãłë padac słowa “rak zwany Kaszubem”, a ò mòwie “wasze kaszubskie szczekanie na szczęście znika”. Sprawa, chòc tikô sã le jedny z wiele òbrazlëwëch wëpòwiesców w wirtualnym swiece, rozwinãła sã, zajãłë sã nią media (Pismiono Skra, Radio Kaszëbë), a spòlëznowé pòrtale zasëpałë òdpòwiescë rozgòrzonëch czëtińców. Pòjawiłë sã równak téż głosë, że ni ma co sã czerowac za tekstã jinternetowégò trolla i zajimanié sã tim je leno dôwanim atencje tima jaczi bë mielë bëc zjignorowóny.

Absolutno jô sã z tim nie zgôdzóm. To nie je wôżné, czë Magda Aurora ni mòże na nas zgarac, czë prosto so szpòrtowa, czë më mómë do ùczinkù z aùtenticzną òsobą, czë z trollkòńtã, czë òna to robi cobë wërazëc niechãc, czë cobë pòpùlarnosc dobëc – nasza reakcjô je stolëmnym dobëcym! W ti “diskùsje” nie szło ò to, cobë jã przekònac, ani cobë jã wëstraszëc prawnyma kònsekwencjama. To bëła gòdzëna próbë. Abò naszińcowie zrobią to samò, czegò naju starszi naùczëlë – mdą sedzec sztël i sã nie pchac tam, dze nas nie chcą, abò staną w òbronie najëch wôrtnotów, jaczé dlô niejednëch są za letczé do splëgawieniô. Te òdpòwiescë, wzéwanié do staniô mùrã, pòdôwanié jinëch przikładów mòwë niezgarë i kritikòwanié jich, to béł pòkôzk naji mòcë! Jô nie cwierdzã, że kòżdô cwiardô òdpòwiesc na lëché słowò je jaczims dobëcym wòjnë, równak widzymë klôr, że pòkôzanié tegò przikładu pùblëczno dało nama zachtną zwënégã – mentalną i medialną. Przecãtny Kaszëba-jinternaùta jaczi widzôł reakcjã jinternetu wzbùdzył w se pòczëcé “jô jem nôleżnik grëpë, jakô ze sobą trzimie, to sã jaż chce bëc w taczim towarzëstwie”, a nié jak donëchczas “lëdze z Trzëgardu sã smieją z najëch tôflów w aùtołach i jô niechc bëc w grëpie jaką mają za tak cos”. Jesz niedôwno w jinternece më zdrzelë na se przez prizmat tegò, co ò nas cëzy piszą, pò “strzélu Aùrorë”, przënômni ta grëpa do jaczi docarłë te jinfòrmacje definiują sebie na spòdlim tegò, jak më sã trzimiemë jakno grëpa. Jesz wiele sã mùszi wëdarzëc, cobë to sã stało pòwszédné, le kù reszce ùdało sã zrobic krok jaczi naju przëblëżił a nié òddalił.

Ta sytuacjô to nie je òdòsobniony przëtrôfk. Kòżdi taczi wpisënk, a ten nagłosniony òsoblëwie – dôwô nama wid na prôwdzëwą sytuacjã. Hewò to piszą ò nas lëdze, jaczi w òczë tegò nie rzeką. Bò doch sąsôd to je szkólny kaszëbsczégò, cotka spiéwô w chùrze, ten mô nalimkã z grifã na aùtole – tej swòjã niechãc do Kaszëbów ùkriwają za ùsmiéwkã. A w sécë wëléwają to, co spòd ùsmiéwka wëpłiwô. Mòże tej chcemë ju so nie cëganic, jak to wszëtcë naju lubią, bò czej ten plesta z tobaką chòdzy na festinie tej kòżdi brawò bije?

Nama sã nierôz nie chce w jinternece na to całé szambò òdpòwiadac. Mùszimë równak bôczëc, że ùczãstnikama tëch diskùsjów są nié le ti, co piszą. To dô hùrmã lëdzy, jaczi to czëtają i abò òdebiérają zygnal, że Kaszëba to je taczi archetip do bicô, abò, że Kaszëbi to je takô grëpa, co sã trzimie razã i nie dô na swòje sadzëc. To dlô nich më òdpisywómë, nié dlô tëch hejtrów.

Òkróm wëkładów, edukacje i jinëch dzejaniów më mùszimë pamiãtac ò wëchòwiwanim przez jinternét i nie jidze mie ò rozbùdowóné aplikacje czë ùczbòwniczi do pòbraniô, le nasz głos w tim zwëczajnym e-rëmie, tam, dze młodi na paùzach w szkòle czë pò robòce wchôdają. Tam chcemë w strëdze niekùńczący sã inbë pòkazowac, że më jesmë w grëpie i że to je wôrt bëc jednym z nas.